Rozważna i romantyczna, Jane Austen

Po lekturze "Rozważnej i romantycznej" mam co raz większe przekonanie, graniczące z pewnością, że jednak nie pomyliłem się pisząc jakiś czas temu, że czytając jedną powieść Austen, zna się je wszystkie (no, prawie wszystkie). Jeśli przyjmie się, że "Duma i uprzedzenie" jest najlepszą książką Jane Austen to "Rozważną i romantyczną", można za wprawkę do niej. Nie trzeba "szkiełka i oka" by dostrzec podobieństwa motywów, bo to i akcja rozgrywa się w środowisku angielskiego ziemiaństwa, są młode panny na wydaniu, jest wisząca nad rodziną perspektywa problemów finansowych, jest wreszcie podobieństwo postaci, bo w Eleonorze widać zapowiedź Elżbiety, Bentonie - Darcy'ego, Willoughby'm - Wickhama, pani Ferras - lady Katarzyny de Bourgh, itd.

Jeśli o "Emmie" pisałem, że jest nudna, to "Rozważna i romantyczna" to nuda do kwadratu i nudy tej niestety nie rozprasza nawet zgryźliwość Jane Austen. No niech będzie, może i rozprasza ale książki jednak nie ratuje. Okazuje się, że to co dwa wieki temu stanowiło konkurencję dla sentymentalnych powieści, współcześnie jest tylko ramotą, której akcja snuje się z prędkością oper mydlanych. Owszem, nie wątpię, że bez problemu znajdzie się grono czytelniczek, które w napięciu trzyma odpowiedź na pytanie "wyjdzie czy nie wyjdzie za mąż?", ale dzieł, które traktują o osiągnięciu celu życiowego jakim jest zamążpójście jest i współcześnie mnóstwo.

W sumie więc nie bardzo wiadomo dlaczego taki staroć jest ciągle czytany bo jego nieprzystawalność do dzisiejszych realiów jest porażająca. Jakoś nie przekonuje mnie siostrzana miłość, gdzie siostry nie potrafią zdobyć się na szczerą rozmowę o tym co dla nich jest najważniejsze, czyli o mężczyznach, z którymi wiążą swoje plany. O ile da się to jeszcze wytłumaczyć w przypadku starszej z sióstr, która jest tą rozważną to w przypadku młodszej, obnoszącej się ze swoimi uczuciami wszem i wobec, ta nagła dyskrecja, w tak fundamentalnej sprawie zupełnie nie jest wiarygodna. Co sądzić o Eleonorze, która ponad szczerość z siostrą wybiera lojalność wobec, kobiety której nie poważa i która gotowa byłaby ją utopić w łyżce wody? Z dzisiejszego punktu widzenia, żałośnie śmieszny i irytująco niezaradny jest trzydziestopięcioletni mężczyzna (w dodatku wojskowy), nieśmiało wzdychający do nastolatki, zwierzający się ze swoich "boleści" jej niewiele starszej, dziewiętnastoletniej siostrze, by pozostać tylko przy kilku przykładach.

Pewnie sporo da się wytłumaczyć potęgą współczesnego marketingu ale też i tym, że Austen nie ustawia poprzeczki zbyt wysoko. Jej bohaterowie skrojeni są prosto, wiadomo, kto budzi sympatię a kto antypatię i nic się w tej materii nie zmienia. Nikt tu nie przeżywa głębokich przemian psychologicznych, nikt nie wnika w niczyje "tajnie duszy" swojej a dbałość o zachowanie form towarzyskich posunięta jest "do bólu". To nie "Rozważna i romantyczna" lecz "Wyrachowana i egzaltowana".

Nie twierdzę, że książka Austen jest pozbawiona dramatyzmu - nie. Przecież, wystarczy by młody człowiek porozmawiał kilka razy z młodą dziewczyną by ta zaraz w wyobraźni zaczynała meblować ich wspólny dom, przeżywając potem męki, gdy okazuje się, że "zbrodzień" rozmawia też i innymi pannami i żenić się wcale nie chce. No, ale na szczęście wszystko kończy się dobrze, panienki wychodzą za mąż i fundamentalne przesłanie powieści Jane Austen, że niezamożne, ładne panienki, z dobrych rodzin mają wyjść za mąż za zamożnych, kulturalnych panów, niezależnie od ich wieku, musi być spełnione. Zaskakiwać może tylko hipokryzja Austen, jeśli spojrzy się bowiem na "Rozważną i romantyczną" chłodnym okiem to widać, że sympatię Austen mają te bohaterki, którym jest przypisana bierna rola wybranek, to trochę tak jak z niewolnicami na targu, kupuje ten, kto oferuje najwięcej. Antypatyczni z kolei są ci, którzy swój los biorą w swoje ręce - Lucy gdy poluje na zamożnego męża, nie mówiąc już o jej męskim odpowiedniku - Willoughby'm. Tylko w sumie dlaczego? Przecież wszyscy oni dążą w gruncie rzeczy do tego samego - zapewnienia sobie dostatniego życia cudzym kosztem.

To, co w jakimś stopniu ratuje książkę Austen i pozwala na potraktowanie jednak jako czegoś więcej niż tylko knota dla pań, to potraktowanie jej jako satyrycznego obrazka obyczajowego z życia angielskiego ziemiaństwa początków XIX wieku, odmalowanego, o czym już wspominałem, sarkastycznym językiem, w którym obrywa się czasami z premedytacją, czasami chyba jakoś niechcący wszystkim po kolei bo nawet bohaterowie, którzy mają sympatię autorki wystawiani są na pośmiewisko (bo można zacukać się nad głupotą starszej sióstr, która przekonana o tym, że została wystawiona do wiatru przez swego wielbiciela autentycznie przejmuje się jego przyszłością i tym jak urządzi sobie życie z inną dziewczyną).