Kwiatki świętego Franciszka

"Cóż masz, czego byś nie otrzymał? A jeśliś otrzymał, to czemu się chełpisz, tak jakbyś nie otrzymał? Lecz możemy się chlubić krzyżem cierpienia i strapienia, bo on przecież jest nasz." to słowa z zaległej lektury sprzed ponad 30 lat ale nie mam złudzeń - pewnie gdybym ją wówczas przeczytał miałbym niewielką szansę by je zrozumieć.

Miałem kiedyś szczęście - moim polonistą, niestety tylko przez rok (tak się jakoś składało, że co roku się zmieniali) był ówczesny doktor Mieczysław Jankowiak (1932-2009) a późniejszy profesor Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. To były czasy, kiedy nauczyciel z tytułem doktora, w liceum, w niezbyt dużym mieście miał szansę zbudować albo przynajmniej położyć podwaliny pod formację intelektualną swoich uczniów. Jak wiadomo "rok nie wyrok ... ",  ale pochlebiam sobie, coś jednak oprócz wspomnień zostało mi z tamtych lekcji. 

Pokłosiem lekcji z Profesorem było u mnie zaszczepienie przeświadczenia, że punktem wyjścia dla poznawania literatury jest "klasyka klasyki", to co leży u jej podstaw a czego nikt "normalny" dzisiaj do ręki nie bierze, jeśli nie musi. Myślę przede wszystkim o literaturze średniowiecza (ale także o literaturze starożytnej). To zadziwiające jak okres uchodzący powszechnie (i mylnie) za czas regresu intelektualnego okazał się trwały i inspirujący. Bo przecież musi być jakaś przyczyna, dla której w świadomości ciągle istnieją Król Artur, Tristan i Izolda czy Heloiza i Abelard. 

Dla mnie średniowiecze ma przede wszystkim posmak "Żywych kamieni" W. Berenta, H. Malewskiej "Kamienie wołać będą" i oczywiście "Krzyżowców" Z. Kossak-Szczuckiej, jest coś w narracji tych książek, co sprawia, że pasują do utworów z epoki, w której mężczyźni wydawali się płakać częściej niż kobiety. Ale nie ma to jak oryginał - przyszła wreszcie więc pora na "Kwiatki świętego Franciszka", które aż wstyd się przyznać, przez ponad dziesięć lat wchłaniały tylko kurz na półce. 

To zaskakująca książka - bierze się ją do ręki oczywiście ze świadomością, że to literatura hagiograficzna a każdy kto chociaż otarł się na przykład o "Legendę o świętym Aleksym" (nie wiem, czy nadal jest obowiązkowo "przerabiana") wie, że nie jest to, literatura zapierająca dech w piersi, a na pewno już nie w wieku szkolnym. Ale do wielu rzeczy trzeba dojrzeć. Zawsze interesował mnie tytuł tych opowieści zwłaszcza, że to nie kwiatki a zwierzęta odgrywały główną rolę w życiu św. Franciszka, jest w "Kwiatkach ..." na przykład wilk z Gubbio, kazanie do ptaków, czy przemowa do turkawek. Być może należy rozmieć je jako uczynki Biedaczyny; proste, przemijające i niosące radość jak kwiaty ziemskie a jednocześnie ich spełnienie daje życie wieczne, szczęście w raju wśród innych już kwiatów - boskich. 

Narracja "Kwiatków ... " w pełni odpowiada określeniu, jakim był obdarzony św. Franciszek - prostaczek. Proste opowieści opowiedziane prostym językiem. Ale to paradoksalnie właśnie prosty, współczesny język nowego, świetnego tłumaczenia Anny Dudzieńskiej-Facca (tłumaczenie w stosunku do wersji L. Staffa z 1910 r. nie zawiera żywotów brata Idziego i brata Jałowca) ma dla mnie jedną wadę, sprawia mianowicie, że tekst czyta się ... za szybko i z tej przyczyny musiałem "Kwiatki ... " przeczytać powtórnie już "na spokojnie" żeby móc się nimi, nie bójmy się tego słowa, podelektować. Nie ma się jednak co oszukiwać dla wielu książka wydać się może nudna lub infantylna, opisy cudów w rodzaju przeniesienia przez św. Franciszka swoim oddechem brata Marcina mogą tylko wywołać uśmiech na twarzy, wzruszenie ramionami albo zniecierpliwienie.

A jednak coś w tym jest - to książka radosna i tę radość się czuje nawet jeśli czasami napotyka się na opisy mąk piekielnych. Pokora, ubóstwo i radość przemawiają przez wszystkie opowiastki "Kwiatków ... " i trudno im się oprzeć, nic dziwnego, że książka przetrwała tyle wieków i wciąż znajduje czytelników, bo jeśli ktoś już na nią skusi, czyż może oprzeć się wrażeniu takich słów jak te? - "Bądź zatem błogosławiony wiecznym błogosławieństwem (...) kiedy idziesz i stoisz, kiedy czuwasz i śpisz, póki żyjesz i kiedy umrzesz."