Lala, Jacek Dehnel

W końcu i na mnie przyszła pora ... ale skoro znowu natknąłem się na dobrą książkę w cenie paczki papierosów, to już nie mogłem znaleźć pretekstu by jej nie kupić. Może zresztą bym jej i nie kupił ale wszystko przez te Kielce. Znalazłem na jakimś blogu zdanie łączące te dwie nazwy; tytuł książki i nazwę miasta, a potem jeszcze kartkując książkę i zastanawiając się jakby tu jej nie kupić napatoczyły mi się przed oczy znajome nazwy wsi przez które przejeżdża się jadąc z Kielc do Buska, no i kupiłem. A nie dość, że kupiłem to jeszcze przeczytałem.

Co prawda, z tego co mi wiadomo, w Kielcach naprzeciwko synagogi, stojącej zresztą do dzisiaj, nie było przed wojną ulicy Szerokiej, przy której mieszkała Lala z rodzicami. A jeśli rzeczywiście zjeżdżała ulicą zimą na sankach, to jedyna ulica w jej pobliżu, gdzie od biedy dałoby się to zrobić to ulica Wesoła. Podobno zawdzięcza tę nazwę przybytkom, w których można było spędzić czas adekwatnie do tego miana ale to nic nie szkodzi. Nie szkodzi nawet, gdy Karczówka widziana oczami dziecka we wspomnieniach starszej pani Bienieckiej jest tylko górką za miastem, choć zwykle to co pamiętamy z dzieciństwa raczej powiększamy, a to spore wzniesienie, na którym zmieścił się słusznych rozmiarów klasztor otoczony na dodatek lasem. To nic, że w Chmielniku nie ma klasztoru. "Lala" Jacka Dehnela jest i tak książką niebanalną.

Pierwsze skojarzenie, jakie mu przyszło na myśl to pokrewieństwo z "Hanemannem" S. Chwina, może to za sprawą miejsca urodzenia obu autorów, nad którym unosi się ten sam genius loci, chociaż bywają okresy w historii, że do jego opieki można mieć zastrzeżenia - "Czasami, kiedy patrzyłem na moje zimne, północne miasto z wysokości jednego ze wzgórz, które zaczynają się tuż za ogrodem babci, wydawało mi się, że i ono jest osmalone po brzegach, że i ono pachnie spalenizną spod polskich tynków i farb. I wtedy przypominała mi się niewinność pioruna". Tak jak w "Hanemannie" za przyczyną filiżanki czy łyżeczki, tak i tu "historia przesączała się przez przedmioty. Z początku niepewnie i dość tajemniczo, później coraz bardziej wartko, coraz szerzej i głębiej, falami, jak morze niezmierne. A zaczęło się chyba od sygnetu." Ale bardziej jeszcze niż w przedmiotach historia zawiera się w ludziach. Historie o niech są równie nieodporne na czas jak przedmioty w powieści Dehnela a jednak w nich trwają - "(...) to właśnie jest wieczność. Czaszki w aksamicie, kadzidło i złocone próchno." i świetnie pasują do tych wszystkich ozdób i ozdóbek babci Lali.

To książka mająca wdzięk takiego właśnie bibelotu. Nawet skandale towarzyskie, które swego czasu musiały ich uczestników i świadków przyprawiać o dreszcz emocji wyglądają w niej trochę jak na pożółkłej fotografii, bo też i co to za skandale jak na dzisiejsze czasy, że pani zostawiła pana a pan zostawił panią?! Są dobrzy Niemcy (niewielu Żydów przeżyło getta w pobliskim Chmielniku i Kielcach), lud wiejski, który w swej prostocie, nawet gdy kradnie (a kradnie na potęgę) trzyma się zasad uświęconych swoiście pojmowanym honorem. Ale to przecież w końcu nie jest książka historyczna ani socjologiczna a opowieści snute z perspektywy czasu zatracają z reguły ostrze dramatyzmu, nawet gdy dotyczą rzeczy przykrych, z wiekiem i z upływem czasu stajemy się bardziej wyrozumiali dla ludzkich występków. Czym może nas starsza pani zaszokować jeśli na codzień mamy Pudelka, Fakt czy TVN.

Każdy kto miał szczęście mieć taką prawdziwą, staroświecką babcię urodzoną w "okolicach" czasów Wielkiej Wojny wie, jak jest ważna, chociaż tak naprawdę tę ważność uświadamiamy sobie dopiero wówczas gdy jej już nie ma. Chcemy wówczas zapytać ją o tak wiele rzeczy, które były dla nas zupełnie nieistotne z punktu widzenia przemądrzałości naszych nastu- albo -estu lat. Bo z czasem wiemy już, że babcia była najlepszą skarbnicą pamięci o wydarzeniach i ludziach, o których w najlepszym przypadku wiemy, że podobno tacy byli. Babcia ma już dystans, i przeżyła wszystko, i nie żyje walką o kolejne sukcesy, i ma czas, i ma chęć podzielenia się z nami swoją historią. Dużo szczęścia miał wnuk Lali Bienieckiej, że mógł usłyszeć takie opowieści a my, że chciało mu się je nam przekazać.

Ile razy tak jak on, z rezygnacją przytakiwaliśmy, żeby usłyszeć po raz kolejny tę samą historię? - tyle, że nam jednym uchem wpadała a drugim wypadała. Ach, czemu nie wpadliśmy na pomysł, żeby póki mieliśmy ją świeżo w pamięci zapisać to wszystko wieczorem by za pół wieku móc snuć swoją z kolei opowieść swoim wnukom? Ile razy podrzucaliśmy swojej babci "słowa - klucze", po których toczyła się dobrze znana opowieść o babcinych siostrach i braciach; o Anielce, o Weronce i o Tośku, o Józiku czy Franyku? Ale nie słuchaliśmy uważnie więc nie pamiętamy i ich historia po części będąca historią nas samych bezpowrotnie uleciała. Tym bardziej więc warto poznać historie, które Lala opowiedziała swojemu wnukowi.

PS.
To niekompletne wrażenia z lektury ale skupiłem się na tym co dla mnie w książce Jacka Dehnela najważniejsze, a jednocześnie nie wątpię, że dla kogoś innego ważniejsze okazać się mogą te wątki, o których nie wspominałem - jak na przykład przejmowanie stopniowo roli "opowiadacza" historii za babcię i jej odchodzenie ale o tym może innym razem.