Boso, ale w ostrogach, Stanisław Grzesiuk

"Boso, ale w ostrogach" jest opowieścią o apaszach z przedwojennego Czerniakowa - tak zapewne dzisiejszy wydawca w największym skrócie streściłby książkę. Bliższe prawdy byłoby jednak stwierdzenie, że jej bohaterami są ludzie z marginesu społecznego, a Grzesiuk usiłuje utrwalić mit powiedzenia "nie ma cwaniaka nad warszawiaka", choć nie wiem na ile może się ono do niego stosować bo choć wychował się na Czerniakowie to urodził w Małkowie pod Chełmem Lubelskim (choć z książki tego się nie dowiemy).

Nie wiem ile w jego książce jest prawdy a ile fikcji i nie podejmuję się tego rozstrzygnąć (siostra Grzesiuka przedstawia zupełnie inny opis rodzinnego domu) ale podchodzę do jego wspomnień z dużą dozą nieufności. Książkowiec pisze właśnie o odczytywaniu książek w kontekście biografii autora - w przypadku Grzesiuka to wątek jak znalazł.

Czyta się z pewnym osłupieniem jego deklarację - "Nie znosiłem bezwzględnej dyscypliny, która pozbawia człowieka własnej inicjatywy. Dyscypliny, która każe prężyć się przed innym człowiekiem, mimo że uważa się go za głupszego od siebie. Natomiast chętnie podporządkowuję się poleceniom takiego człowieka, który potrafi zaimponować mi wiedzą i twardym charakterem. Toteż nigdy dobrowolnie nie należałem do żadnej organizacji, która mogłaby w czymkolwiek krępować moją swobodę" - jeśli się weźmie pod uwagę, że Grzesiuk był członkiem PPR a na okres stalinizmu przypada apogeum jego kariery zawodowej był bowiem w latach 1949-1953 wicedyrektorem ... do spraw polityczno-społecznych w Instytucie Hematologii i Krwiodawstwa. Ale nawet bez znajomości biografii autora widać w książce ukłony w stronę jedynie słusznego ustroju. Nie mówię już nawet o żenującym zakończeniu, będącym rodzajem socjalistycznego happy endu, w którym koledzy Grzesiuka "pracują w swoich zawodach, pozakładali rodziny i przykładnie wychowują dzieci", czy równie "prawdopodobnym" fakcie uświadamiania przez Grzesiuka kolegów, którym udostępniał pismo "Wolnomyśliciel" i z którymi, jak pisze, "wieczorem, stojąc grupą na rogu ulicy, dyskutowaliśmy na tematy poruszane w piśmie."

Przecież opis pracy w Państwowych Zakładach Teleradiotechnicznych (nie dowiemy się jakim cudem dostał tam pracę) to przecież nic innego jak przeciwstawienie zdrowej "robociarskiej wiary", godnym tylko wzgardy "inteligencikom". Jeśli ktoś oglądał "Pokolenie" A. Wajdy (nie mówię o czytaniu literackiego pierwowzoru, którym była powieść B. Czeszki pod tym samym tytułem) to z pewnością zwrócił uwagę na występujący i tu i tu motyw starego majstra "uświadamiającego" klasowo młodego robotnika. Równie nieodległe są od siebie lekcje religii w obu utworach. Ich zbieżność wydaje się nieprzypadkowa jeśli weźmie się pod uwagę daty powstania książki Czeszki (1951), filmu Wajdy (1954) i wspomnień Grzesiuka (1958).

Nawet w warstwie dotyczącej "soli ziemi" Czerniakowa, która stanowić ma o specyficznym ale jednak honorze grandy, w której się nie kapuje i słabszego nie krzywdzi widać "niedociągnięcia" w snuciu legend przez Grzesiuka. Nie kwestionuję tego, że głównym problemem, zajmującym tych którzy stali na rogu ulicy i jaki wyłania się z książki było; co by tu się napić i co ukraść, a dyskusja z ich udziałem ograniczała się do dwóch argumentów; uderzyć "z główki" i pociągnąć kosą ale nawet z "Boso, ale w ostrogach" wynika, że opowieści o honorze można między bajki włożyć. Nie chodzi tu nawet o to, że Grzesiuk, jak sam pisze, jeszcze jako dorosły "mścił" się na kobiecie, za dziecięce poczucie krzywdy, niszcząc jej kwiaty ale fakt, że sam okazał się "niecharakterny" dwukrotnie przyprowadzając na komisariat policji "powstańców" (do których sam się jeszcze niedawno zaliczał), których podejrzewał o okradzenie śpiącego, pijanego kolegi. Zamiast zgodnie z "kodeksem" samemu dojść "sprawiedliwości", jak przykładny obywatel, frajer denuncjuje mniejszych od siebie i słabszych dzieciaków. Gdzież się podziała ta "święta" zasada "kapować nie wolno"?

O walorach literackich wspomnień Stanisława Grzesiuka wspominać nie będę bo ich nie dostrzegłem, a jeśli kogoś interesuje wiedza, ile można wypić na imprezie, to może się okazać, że to książka dla niego. A swoją drogą, czy to nie dziwne, że Grzesiuk takie szczegóły pamięta po latach?