Plama na złotej puszczy, Bolesław Mrówczyński

Ciągnie mnie jakoś do książek z dzieciństwa. Niby wiem, że "było - minęło" i czasami niewiele albo zgoła wcale nie można się w nich doszukać "wartości dodanej" ale mają one dla mnie jakiś magnetyczny urok. Niekiedy jednak lepiej do nich nie wracać bo powrót po latach sprawia, że urok ten pryska jak bańka mydlana. Tak niestety stało się z "Plamą na złotej puszczy".

Kiedy czytałem ją po latach byłem zaskoczony tym, jak silnie pobrzmiewa tam frazeologia kojarząca się z partyjnymi zebraniami. A przecież po pierwszym wydaniu, które ukazało się w 1958 r., w czasie gdy literatura miała najgorsze za sobą, następne bodajże z 1962 r. było już zmienione. Aż strach pomyśleć jak w takim razie wyglądała pierwotna wersja powieści skoro w edycji Biblioteki młodych "zbrodnią" jest zniszczenie ogrodzenia szkółki leśnej, a prokurator z opisu kojarzyć się może z opiewanymi w wierszach "towarzyszami z bezpieczeństwa". Do tego dochodzi paternalistyczno-dydaktyczny ton, przy którym mentorstwo Zbigniewa Nienackiego w przygodach pana Samochodzika, to koleżeńskie uwagi.  

Ciekawiej prezentuje się tematyka - harcerska drużyna styka się z jednym z istotniejszych powojennych problemów społecznych wynikającym z przymusowych migracji ludności i mającym swoje źródło w regionalizmie. W "Plamie na złotej puszczy" jest to oczywiście, biorąc pod uwagę "grupę targetową", do której jest adresowana powieść, wariant uproszczony konfliktu migranci - autochtoni, choć w rzeczywistości różnice te były znacznie głębsze i także wśród przybyszy widoczny był podział na tych z  centralnej Polski i tych zza Buga. U Mrówczyńskiego zaś mimo, że w mazurskiej wsi, umieszcza pełną paletę przyjezdnych takich podziałów już nie widać.

Zresztą konflikt, w którym przybysze szykanują autochtona, Mazura, członka Związku Polaków w Niemczech uważając go za Niemca (relacja ta widoczna jest także w stosunkach między dziećmi, choć nie ma już tu mowy o tak ostrej wrogości) pisarz pokazuje w sposób budzący lekką konsternację. Można odnieść bowiem wrażenie, że o ile wrogość wobec Mazura, który czuje się Polakiem należy potępić, to już wobec tego, który czuł się Niemcem niekoniecznie. To jakby naturalny odruch i przejaw odpowiedzialności zbiorowej - skoro przyczyną wojny i wynikających stąd nieszczęść byli Niemcy, to czas najwyższy by sami poczuli jak one smakują. I nie ma tu nic do rzeczy logika i spostrzeżenie, że to przecież nie Niemcy lecz Rosjanie zmusili już po wojnie Polaków "zza Buga" do opuszczenia własnych domów.

W takich okolicznościach, nie dziwi już, że Sowiróg z "Dzieci Jerominów" Ernsta Wiecherta jest dzisiaj tylko miejscem na mapie. W "Plamie na złotej puszczy" wszystko jednak dobrze się kończy, sprawiedliwość wygrywa, a uświadomieni przez harcerzy mieszkańcy wsi zrozumieli swój błąd i starają się go naprawić.

Nie wiem, jaki dzisiaj jest obraz harcerstwa, ten odmalowany przez Bolesława Mrówczyńskiego jest kwintesencją tego, z czym kojarzyło mi się ono w dzieciństwie - to połączenie samodzielności, altruizmu, gotowości niesienia pomocy innym i sprawności w dodatku "w pięknych okolicznościach przyrody" i to jest najjaśniejszy punkt książki, choć chyba nie aż tak jasny by sprawić, że książka wróci do łask.