CK Dezerterzy, Kazimierz Sejda

Przy okazji "Przygód dobrego wojaka Szwejka" zeszło, jak by inaczej, na "CK Dezerterów" Janusza Majewskiego. Zawsze zachodziłem w głowę jak reżyser, który ma na koncie takie filmy jak "Zaklęte rewiry", "Sprawa Gorgonowej", "Zazdrość i medycyna" czy nawet "Zbrodniarza, który ukradł zbrodnię" mógł nakręcić coś takiego, choć w porównaniu ze "Złotem dezerterów" zasługiwali oni na Oskara. 

Sądziłem, jak się okazało błędnie, że film to tylko nieudolna wariacja na temat powieści Haska ale ku swemu zaskoczeniu dowiedziałem się, że opierał się on na książce Kazimierza Sejdy, której pierwsze wydanie ukazało się w 1937 roku. Mnie trafiło się pierwsza powojenna edycja, z 1958 r., z okładką zaprojektowaną przez Jana Młodożeńca i po lekturze jestem zdania, że to ona stanowi najbardziej interesującą część książki.

Im dłużej ją czytałem, tym bardziej upewniałem się, że to co poczytywałem za swój błąd, w gruncie rzeczy wcale nim nie było, ponieważ, co prawda, Majewski nie opierał się na "Przygodach ..." ale Sejda już tak. Nie trzeba być "szwejkologiem" by dopatrzyć się podobieństw w obu książkach, dlatego z dużym dystansem należy traktować deklarację autora, jakoby "na tle mej służby i dezercji powstała właśnie ta opowieść, która w lwiej części jest aż nadto prawdziwa."

Widać wyraźnie, że powieść jest, w najlepszym wypadku, "średnio" udaną kopią; motyw ze zgrywaniem idioty, opowieści na każdą okazję, które pojawiają się w początkowej części książki, nawet kretyński i autentyczny wierszyk propagandoway "Jeder Schuβ - ein Russ ..." (na zdjęciu skan kartki pocztowej z okresu I wojny, na którym zabrakło wersu "Jeder Klaps - ein Japs") to wszystko w znacznie lepszej wersji można znaleźć u Haska.

Nie są to jedyne podobieństwa - kapitan Zivancić kojarzyć się może z kapitanem Sangerem, a porucznik von Nogay z jego "stwierdzam, że jesteście opuszczeni i jako żołnierze nie przedstawiacie na razie żadnej wartości. Te wartości, które są wam potrzebne i które w całej pełni określają żołnierza będę się wam starał wpoić z całą energią i wytrwałością, na jakie mnie stać, a pragnę wam oświadczyć, że stać mnie na wiele. Na więcej niż się spodziewacie!" to wypisz wymaluj porucznik Dub. Jednocześnie epizod, w którym został pobity i wylądował w miejskim szalecie dziwnie jakoś przypomina, to co przydarzyło się kapralowi Himmelstoss'owi z "Na Zachodzie bez zmian" Remarque'a.

Także epizod z odmawianiem sobie wina w Koszycach przez Kanię i jego kolegów w wyniku czego upili się, przywodzi na myśl jedną z historyjek Szwejka o poszukiwaniu wina bezalkoholowego, które zakończyło się z podobnym skutkiem. Wreszcie nieformalny podział akcji na część rozgrywającą się w koszarach i w podróży nawiązuje do rozgraniczenia losów Szwejka rozgrywających się na tyłach i w podróży na front.

Dowcip w pojęciu Sejdy polega na wiecznym pijaństwie i próbach okradzenia innych żołnierzy z dokumentów podróży - muszę przyznać, że mnie jakoś to nie śmieszy. Ale byłbym niesprawiedliwy jest jedna rzecz, która mnie rozbawiła i ten niezamierzony przez pisarza rodzaj poczucia humoru doceni każdy, kto miał okazję podróżować PKP - ja ostatnio miałem - 630 km w jedną stronę w 11 godzin - kiedy to Kania peroruje; "szybkość stu kilometrów. Jest to szybkość pociągu pospiesznego." Pociąg jadący sto kilometrów na godzinę w 1918 roku - marzenie wszystkich tych, którzy w 2013 roku są skazani na jazdę koleją z Warszawy do Gdańska, Kielc, Wrocławia czy Jeleniej Góry i którego spełnienia Wam i sobie życzę.