Matka Makryna, Jacek Dehnel

Niejaki Eubulides jest autorem paradoksu kłamcy, w którym pewien człowiek twierdzi: "ja teraz kłamię". Pytanie brzmi; czy ten człowiek jest kłamcą, czy też mówi prawdę i kłamcą nie jest?

To samo pytanie można zadać sobie po przeczytaniu "Matki Makryny", w której Jacek Dehnel wykorzystuje to, co tak dobrze sprawdziło się w "Saturnie". Ale to, że coś sprawdziło się raz nie oznacza, że sprawdzi się też i kolejny. To co w "Saturnie" okazało się intrygujące, to w "Matce Makrynie" już niespecjalnie. Mam wrażenie, że tym razem Jacek Dehnel stał się zakładnikiem źródeł do historii o Makrynie Mieczysławskiej i nie chodzi o to, że osadza w nich swoją powieść ale o to, że zdominowały one książkę zamiast stać się tylko punktem wyjścia i inspiracją.

Dlaczego zwracam na to uwagę? Po tym jak przez blogi książkowe przewinęła się informacja o jego nowej powieści odświeżyłem sobie pamięć "Makryną Mieczysławską w świetle prawdy" księdza Jana Urbana. To niewielka objętościowo książka, która od lat zbierała kurz w mojej biblioteczce, zapomniana i wciśnięta pomiędzy równie leciwe i zajmujące pozycje jak "Stanisław Staszic a kwestia żydowska" x. Józefa Kruszyńskiego i "Makrynę Mieczysławską"  Słowackiego z apologetycznymi objaśnieniami dr. Henryka Biegeleseina. I to był błąd. Przed jego popełnieniem, ostrzegam bo znając historię Makryny spora część książki, szczególnie ta stanowiąca relację męczeństwa spisaną przez rektora Propagandy rzymskiej, rektora św. Klaudiusza w Rzymie i teologa z Propagandy rzymskiej staje się nieciekawa bo po prostu wiadomo, co się będzie działo, a ile można czytać o tym samym?

Powracając jednak do rzeczy - "Matka Makryna" jest powieścią w typowym Dehnelowskim stylu, zewnętrznie elegancka, wycyzelowana, by nie rzec dandysowata, w której jeśli urzędnicy mieli stworzyć dokument to nie napisali go lecz "naciągnęli pisarze zarękawki, napełnili kałamarze inkaustem, papierów ryzy naszykowali i dalej raporty pisać, dalej badać, przepytywać" a schody nie były wysokie lecz "hiszpańskie, po mojemu - tatarskie jakieś, pogańskie: wysokie, strome, niewygodne, obsiedziane całe przez uliczników, łazików, żebraków, brudne, łupami kasztanów zasypane, skórkami melonów nadgniłych, rzuconych biedakom przez handlarzy, ale nade wszystko, jako się rzekło, wysokie." Owszem, ma to swój urok ale biorąc pod uwagę postać bohaterki niekoniecznie jest przekonujące, uczciwie jednak trzeba przyznać, że te filigrany nie przeszkadzają Autorowi w gładkim i potoczystym wprowadzeniu czytelnika w historię życia tytułowej bohaterki.

No właśnie, czy kończąc książkę możemy powiedzieć coś o życiu Makryny, czy nie otrzymujemy tylko kolejnych wersji, stworzonych na różny użytek? Przecież w odniesieniu do każdej ze swych opowieści zapewnia tak samo "W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego, będę pisała prawdę, samą prawdę i tylko prawdę, tak mi dopomóż Pan Bóg w niebiesiech i wszyscy święci Jego, amen". A skoro ta inwokacja raz okazała się tylko czczą formułką, to czy nie jest nią także i potem? Ile są warte zapewnienia mitomanki, nawet jeśli nawet gdyby założyć, że wypływają z dobrej woli?

Skąd ta w sumie prosta, ledwo umiejąca pisać kobieta zna wiersze z "Tańca śmierci" z kościoła Bernardynów w Krakowie? Przecież gdzie Wilno, gdzie Lubcz, gdzie Kraków? Czy ciągłe mylenie nazwiska Słowackiego, który dla Makryny  kolejno jest Sławuskim,  Sławackim, Słowickim, Słowikowskim, Słowińskim czy wreszcie Sławuckim tylko nie Słowackim, jest tylko pomyłką na nasz użytek, czy też ogranym chwytem, upokarzającą szpilką, która ma pomniejszyć jego postać? A może to po prostu "syndrom Sikorskiego" u kobiety wielokrotnie przez życie doświadczonej bo "raz, że wdowa. Dwa, że biedna. Trzy, że stara. Cztery, że baba. Pięć, że przechrzta żydowska. Sześć, że brzydka" (do kompletu powinna być jeszcze feministką i lesbijką i politycznej poprawności stałoby się zadość), i która przecież sama mówi o sobie, że jako "stara, coraz częściej zapominam"?

Na żadne z tych pytań nie dostaniemy definitywnej, przekonującej odpowiedzi. Dzięki temu brakowi pewności nawet zwolennicy spiskowej teorii dziejów mogą znaleźć pożywkę dla swoich koncepcji, bo kto może zaręczyć, że Makryna nie była tylko politycznym narzędziem w rozgrywkach możnych tego świata, które równie szybko straciło na znaczeniu jak wcześniej zdobyło popularność, a jej życie miało zupełnie inne koleje. Wszystkie odpowiedzi są możliwe a żadna nie jest wykluczona ale, moim zdaniem, to trochę mało i w sumie, nieco rozczarowujące w stosunku do oczekiwań.