Andy Warhol. Życie i śmierć, Victor Bockris

Sztuka Andy Warhola to nie moja bajka. Zdecydowanie. Zresztą nie tylko nie moja. Nawet u szczytu powodzenia przez niektórych krytyków uznawany był za "płytkiego malarza, którego poczucie rzeczywistości ukształtował (...) kineskop telewizora" i którego twórczość to "ziejący pustką szwindel". Z tej między innymi przyczyny książka Victora Bockrisa odbyła u mnie na półce kilkuletnią kwarantannę. Ale wreszcie przyszedł jej czas, bo twórczości Warhola ignorować się nie da - i jeśli czegoś żałuję, to tylko tego, że wcześniej po nią nie sięgnąłem. To świetnie napisana książka, którą czyta się jak skandalizującą powieść obyczajową i która podobnie jak biografia Arbus uzmysławia, niezależnie od oceny jej bohatera i jego sztuki, że w gruncie rzeczy w świecie sztuki współczesnej (zresztą nie tylko) jesteśmy "piątą ligą Europy" i co najmniej "50 lat za Murzynami".

Ze zgrozą odkryłem, że z szeregu artystów, którzy w latach 60-tych kształtowali obraz nowoczesnego malarstwa w Ameryce: "Johnsa, Rauschenberga, Oldenburga, Wesselmanna, Lichtensteina, Rosenquista, Segala, Indiany, Stelli, Reda Groomsa, Jima Dine'a, Lucasa Samarasa, Roberta Whitmana i innych" tylko jedno nazwisko coś mi mówiło. Książka Bockrisa w dużym stopniu pozwala nadrobić tego rodzaju niedostatek, choć na szczęście nie stanowi ona wykładu z historii sztuki bo pisząc o "ciemnej stronie sztuki reklamowej - wykorzystywaniu obrazów przedstawiających ukrytą agresję i lęk przed samotnością, dążenie do sukcesu i seks, która miała się stać atutem najsłynniejszych obrazów popartowskich Warhola, pełnych blichtru i przepychu" udało mu się wyważyć proporcje pomiędzy dziełem a jego twórcą, poświęcając znacznie więcej czasu temu drugiemu choć nie pomijając pierwszego.

Biografia "Andy Warhol. Życie i śmierć" napisana została przez człowieka, który należał do słynnej Fabryki Warhola, znał go osobiście i doświadczył na sobie zmienności i przedmiotowego potraktowania przez swego mistrza, który "potrafił być bardzo czuły, bardzo dobry, bardzo hojny, a jednak zrywał znajomość, gdy nie służyła jego karierze" choć i tak Bockris miał szczęście, że ustrzegł się losu tych, którym chwilowy sukces u boku Warhola zawrócił w głowie do tego stopnia, że zatracili umiejętność trzeźwej oceny rzeczywistości. Tajemnicą poliszynela było przecież, że "wybierał osoby przeważnie bardzo młode, piękne, niezrównoważone psychicznie, które w zamian za aprobatę, wsparcie i zaufanie z wielką szczerością ukazywały siebie. W rezultacie wiele z nich uzależniało się psychicznie od Andy'ego, a kiedy upływał okres ich przydatności - bywało zwykle od trzech do sześciu miesięcy - i jego uwagę zajmował już ktoś inny, opuszczona gwiazda odnajdywała się w roli narkomana, który nagle traci dostawcę." A kwintesencją jego stosunku do ludzi z nim związanych była reakcja na wiadomość o samobójstwie jednego z odepchniętych przez współpracowników - "Dlaczego mi nie powiedział, że to zrobi? Dlaczego nie powiedział? Można było tam pojechać i to sfilmować". To wampiryczne podejście do ludzi zresztą zemściło się w końcu na Warholu, który padł ofiarą zamachu z ręki "przegiętej" jakby to powiedział Bockris bojowniczki o prawa kobiet, i do końca życia zmagała się z jego konsekwencjami.

A przecież chyba nie powinno się być tym wszystkim zaskoczonym. To, że "Andy Warhol nie tworzył w pracowni; produkował sztukę metodą taśmową w warsztacie pełnym ludzi, który nazwał Fabryką" wydaje się znamienne. Wszakże sama nazwa "Fabryka" nie ma żadnych romantycznych konotacji a wręcz przeciwnie, kojarzy się z wyzyskiem i merkantylnym nastawieniem. Wszyscy wiedzieli na czym to polega, także i ci, którzy padli ofiarą Warhola a przede wszystkim własnej naiwności i złudzeń, i jeśli już, to przede wszystkim powinni przeprowadzić rachunek własnego sumienia bo przecież wiedzieli z kim się wiązali a samooszukiwanie nie jest przecież usprawiedliwieniem. To prawda, że z książki Bockrisa wyłania się obraz Warhola jako człowieka żądnego sławy, pieniędzy i władzy ale przecież "świat, w którym poruszał się Andy, nie należał do przyjemnych. Większość ludzi, z którymi się spotykał, pozabijałyby się nawzajem dla pieniędzy, splendoru, sławy, gdyby to nie było sprzeczne z prawem. Byli złośliwi, pełni pogardy, nadęci. Najlepiej wiodło się najbardziej znienawidzonym, a największy poklask zdobywali najsprytniejsi szydercy." Warhol był po prostu w swej kategorii najlepszy.  

Nie da się ukryć, że Bockris jest krytyczny wobec środowiska Warhola, wiele jego uwag, jak choćby te o "przegiętych ciotach" w ustach kogoś innego zapewne potraktowane byłoby jako homofobiczne. A czego jak czego, to homoseksualizmu bohatera swojej książki i jego otoczenia Bockris nie ukrywał, pisząc o Fabryce jako o świecie mężczyzn homoseksualistów i otwarcie przyznając, że to "przychylne przyjęcie wśród gejowskich odbiorców przyczyniło się głównej mierze do sukcesu" Warhola. Nie ma to jednak charakteru oskarżenia, czy deprecjacji niezależnie, od tego jak bardzo bulwersujące ekscesy z życia Warhola i jego otoczenia opisuje Bockris. Powiedziałbym raczej, że oddaje on sprawiedliwość swojemu ex-mentorowi nie zamiatając brudów pod dywan i dostrzegając w nim postać mimo wszystko rozdartą co widoczne było w jego sztuce "z jednej strony przyjmował on, za świętym Franciszkiem z Asyżu, że pośród "setek kwiatów, setek ludzi, setek zwierząt, nie ma dwóch takich samych, każdy jest niepowtarzalny". Z drugiej strony powtórzenie było dla niego zmorą istnienia: Andy doszedł do wniosku, że człowiek się nie zmienia i że dręczące go problemy będą nawracały przez całe życie."

Świetna książka. Polecam.