Buddenbrookowie, Tomasz Mann

Co prawda miałem w planach przeczytać wreszcie słynnego "Lamparta" Tomaso di Lampedusy ale że "diabeł ogonem go przykrył" a w pamięci jeszcze miałem Buddenbrooka z "Effi Briest" więc zdecydowałem się odświeżyć sobie powieść Manna, tym bardziej, że Ida Jungmann której, niedaleko do Rozwity z powieści Th. Fontane pochodziła z Kwidzyna, a stąd już tak niedaleko do mojego rodzinnego miasta. Nawiasem mówiąc Kwidzyn, wbrew temu co pisał Mann, nie leżał w Prusach Wschodnich tylko Zachodnich. 

Po raz pierwszy z historią rodziny Buddenbrooków zetknąłem się jeszcze w licealnych czasach, a niedoczytawszy podtytułu byłem mile zaskoczony, gdy po skończonej lekturze zorientowałem się, że moje odczucia zgodne są z tym, co Mann zapisał w nim "czarno na białym". To książka nostalgiczna (jest tak znana, że jej treści nawet nie wypada referować), która opiewa świat, jaki odchodzi. Gdy pisał o Lubece, której nazwa nigdzie w powieści nie pada  (cóż to za memento dla tych, którzy dzisiaj epatują czytelników swoimi książkami w stylu "retro") świeża jeszcze była pamięć miasta, takiego jak wyglądało przed wojną 1870 r. Ale to nie o miasto tu chodzi lecz o epokę i ludzi, którzy ją symbolizują.

Co takiego się stało, że kilka wieków powolnego wspinania się na szczyty drabiny społecznej w ciągu jednego, tak na prawdę, pokolenia zostało obrócone wniwecz? Czy musiało do tego dojść? Oj, nie udały się dzieci Janowi Buddenbrookowi młodszemu; Tonia - wyniosła i infantylna aż do granic głupoty, Klotylda - dewotka, Chrystian - hipochondryk i enfant terrible. Nie miał szans Tomasz Buddenbrook podołać wyzwaniom nowych czasów z takim "wsparciem" ze strony rodziny. A do tego jeszcze żona - wyobcowana i daleka od przyziemnych spraw domu handlowego "Jan Buddenbrook". Nie miał szans - szkoda. Miał swoje wady ale ucieleśniał też pamięć dawnych, dobrych czasów gdy czas płynął wolniej, a których synonimami była stałość i mieszczańska solidność budząca zaufanie. Nie da się ukryć, że to epoka naznaczała ludzi na całe życie, tak jak Tonię, która ponosiła konsekwencje sprzeniewierzenia się głosowi serca i przedłożenia ponad niego "interesu" rodziny. Tak zresztą jak samego Tomasza Buddenbrooka opętanego poczuciem odpowiedzialności za wszystko, które przerodziło się w godną politowania pedanterię. Skazany był na klęskę oglądając się do tyłu i mając poczucie bagażu tradycji. Dzisiaj też by sobie nie poradził - nie dla niego czasy, w których rozróżnia się etykę i etykę businessu, które mają się do siebie tak jak Kant do kanciarzy, choć gwoli ścisłości jak wiadomo Tomasz czytał "Świat jako wolę i przedstawienie" urodzonego w Gdańsku Arthura Schopenhauera. Tak czy inaczej czasy, w których coś słowa, zasady i tradycja ważyły - odeszły.

Czy coś się stało? Miasto żyło przed Buddenbrookami i żyło po nich. Tak jak oni zamieszkali w czyimś domu tak i w ich domu zamieszkano. Było minęło, c'est la vie ... . A jednak czegoś żal, żal świata który był i bezpowrotnie odszedł w przeszłość wraz z Tomaszem Buddenbrookiem. Szkoda, że nigdy się nie dowiemy co się stało z panem Pfühlem, którego wywody na temat muzyki Albert Schweitzer mógłby wykorzystać w swojej biografii Jana Sebastiana Bacha, i czy miał powody do niepokoju Tomasz Buddenbrook gdy przedłużała się cisza w pokoju jego żony, w czasie gdy odwiedzał ją porucznik von Troth. Szkoda.