Ziele na kraterze, Melchior Wańkowicz

Po porażce jaką okazało się "Tędy i owędy" miałem sobie dać spokój z Wańkowiczem ale odkryłem wezwanie w Lekturach wiejskiej nauczycielki i nie wytrzymałem. Żeby jednak nie ryzykować kolejnego rozczarowania, tym razem, wybrałem książkę która uchodzi za opus vitae Wańkowicza - "Ziele na kraterze". 

Uchodzi ono za rodzaj epitafium na śmierć córki pisarza - Krystyny, która w wieku 25 lat zginęła w powstaniu warszawskim. Podchodziłem więc do "Ziela" z należnymi takiej tematyce rewerencjami ale miałem wrażenie, że tych rewerencji chwilami brakowało samemu autorowi.

Czytałem rozdział za rozdziałem, owszem da się w nich wyczuć czułość ale jeszcze bardziej wyczuwa się, że Wańkowicz przekracza cienką granicę pomiędzy czułością a czułostkowością. Język, jego bogactwo z którego słynie pisarz swoją stylizacją przybiera karykaturalne, infantylne brzmienie - "(...) Melaś (onże King w stanie zaczątkowym) - hadko gadać w zajzgłe lodem jestestwo wyłabudujące się z szopów, nadaptanie na sąsiadkowy robron, wierzgnięcie sąsiadczątka, szczyp siarczysty w pośladek kuzynce-bakfiszowi, której właśnie przyjezdna znakomitość wyraża zdumienie, że tak podrosła (...)."  a to tylko niewielka próbka.

W dodatku w tej historii o domu, jak chcą jedni, o dzieciach jak chcą drudzy, chwilami można odnieść wrażenie, że jest ona kolejnym pretekstem dla serwowania anegdot i prezentacji samego Wańkowicza, sporo tu bowiem historyjek, które nie dość, że nie mają żadnego związku z jego córkami, to na domiar złego są jeszcze "średnio" śmieszne jak te, których clou polega na upiciu się autora albo jego znajomych, jak sam pisze "na biedronkę" chociaż stan ten powszechnie określany jest znacznie bardziej dosadnie. Na szczęście zdarzają się i zabawne dykteryjki, jak ta o Żydzie w Tatarowie, który na uwagę, że wystawiony przez niego rachunek jest zbyt wysoki odparł "Ny, my na państwa już od wiosny czekali". No i jeszcze te powtórzenia z wcześniejszych książek - chwilami ma się wrażenie, że wystarczy przeczytać jedną książkę Wańkowicza by poznać je wszystkie.

Ale nagle te wszystkie mankamenty znikają, książką się zmienia, może dlatego, że córki są starsze a może też i z powodu nadchodzącej wojny. Nie ma śladu po przaśnych anegdotach, znikają głupawe historyjki - wszystko to jak nożem uciął. Jest jeszcze trochę okupacyjnych opowieści w przygodowej konwencji ale i ona zostaje wyparta przez coraz poważniejszy ton. Zaczyna się przejmująca lektura. Tragiczne żniwo zebrane przez powstanie wśród gości Krystyny, którzy jeszcze tydzień przed jego wybuchem bawili się wraz z nią z okazji jej niedawnych urodzin. Ale jeszcze bardziej poruszający jest żal i tęsknota za utraconym dzieckiem przechodzące swoje apogeum w liście do zmarłej - "Wzywałaś mnie na próżno, jeśli istotnie próżne jest wysyłanie żarliwej myśli. Teraz Ciebie nie ma i Domeczku nie ma. Tak mi ciężko Córeczko, że Ci nie odpisałem." I choćby tylko dla tego listu  stanowiącego pomnik miłości ojca do utraconego dziecka warto przeczytać "Ziele na kraterze". Jest w nim też, przewijająca się w całej książce, tkliwość, miłość i współczucie dla żony, która przeszła gehennę, niemogąc zrobić nic by ocalić córkę i bezskutecznie szukając miejsca jej pochówku. Przejmująca lektura - szkoda tylko, że to jedynie pół książki.