Empirowy pasjans, Waldemar Łysiak

O książkach Łysiaka usłyszałem od swojego szkolnego przyjaciela całe wieki temu, jeszcze w liceum, potem trafiłem na jego artykuły poświęcone Vidocq'owi i Schulmeistrowi w "Mówią wiekach". No  i zaczęło się:  "Flet z mandragory", "Szuańska ballada", "Cesarski poker" i "Empirowy pasjans", a potem kiedy mieszkałem za granicą i rzucałem się na każdą polską książkę doszedł jeszcze "Dobry" i "Lepszy". Po tej dawce (zresztą bardzo nierównej) dałem sobie z nim spokój - po prostu wyrosłem z jego książek, bo to pisarstwo dla licealistów. Bardzo efektowne, imponujące erudycją, pełne zdecydowanych sądów szczególnie chętnie widzianych w młodym wieku, w którym naiwność i brak doświadczenia pozwalają żyć w złudzeniu, że rzeczywistość jest czarno - biała a na każde pytanie można odpowiedzieć tak lub nie. Niestety lata lecą a świat okazuje się nieco bardziej skomplikowany niż początkowo sądziliśmy. Ale do rzeczy.

"Empirowy pasjans" - jest świetnie napisaną, interesującą nawet dla kogoś takiego jak ja, kto nie interesuje się specjalnie epoką napoleońską, książką historyczną. To wizja historii tworzonej przez jednostki, często skryte za plecami innych, ale wywierające wpływ zdaniem Łysiaka przynajmniej pośredni na historię przez wielkie "H". Przesłanie książki jest od początku jasna "(...) historia jeśli ma kogoś zainteresować, nie może być zbiorem formuł, sloganów i statystyk. Można ją pojąc i polubić tylko poprzez życiorysy ludzi, którzy na niej odcisnęli swoje ślady - dobra czy źle, wyraźne czy wytarte. Ułożyłem te portrety w empirowy pasjans: cztery asy, cztery króle, cztery damy, cztery walety i joker. Kolory tych kart mają swoją kabalistyczno-napoleońską symbolikę. Trefl  oznacza nikczemność i zdradę. Karo - wieczną tajemnicę, zagadkę nie do wyjaśnienia. Kier - uczucie, miłość do Korsykanina. Pik - męstwo na polu bitwy." I rzeczywiście Łysiak potrafi zainteresować czytelnika. Świetnie poprowadził narrację, która kojarzy się ze stylem Wańkowicza, potoczyście, barwnie i anegdotycznie, piórem wszystkowiedzącego autora-narratora. To styl bliski także słynnemu "Niemcewiczowi od przodu i tyłu" Karola Zbyszewskiego. Za ten "modus operandi" dostało mu się zresztą jeszcze w głębokim PRL-u od Andrzeja Werblana, który pisarstwo Łysiaka określił jako "książki będące skrzyżowaniem pisarstwa na poziomie Mniszkównej i alkowianej historiozofii". I trzeba przyznać, że coś w tym jest ale może też dlatego cieszą się one taką popularnością. Nawet jeśli historia widziana oczami Łysiaka nie jest prawdziwa to na pewno jest dobrze wymyślona a i przy tym tak dobrze się ją czyta. Niewątpliwą zaletą książki jest jej walor popularyzatorski - co prawda można znaleźć tu dialogi bohaterów Łysiaka toczące się z górą ponad dwa wieki temu, spełniające się co do kwadransa klątwy a dowodem na słuszność koncepcji jest ... film z Marlonem Brando ale bez wątpienia jego bohaterowie istnieli na prawdę. Są wśród nich postacie bardziej  i mniej znane. Czasami znane z podręczników historii, czasami historii sztuki a czasami historii literatury. Jest więc na przykład napoleoński marszałek Michel Ney, portretowana przez Jacques-Louisa Davida Julie Récamiere czy pierwowzór bohaterów Balzaca, Hugo i Poe - Eugène Vidocq. Mimo więc, że zawodowy historyk pewnie nie zostawiłby na książce suchej nitki a w miarę krytyczny czytelnik od czasu do czasu z niedowierzaniem kręci głową - polecam. Warto niekiedy, dla odprężenia, zapomnieć o głębokich analizach i spojrzeć na historię od strony "ciekawostkowej" pamiętając tylko, że niekoniecznie w rzeczywistości składają się na nią bon moty i dykteryjki.