Emancypantki, Bolesław Prus

Ach, czemu ten Prus nie mógł napisać normalnych romansów z happy-endem?! Ale coś za coś - pewnie dlatego stał się najwybitniejszym polskim pisarzem okresu realizmu, naszym rodzimym odpowiednikiem Dickensa. Jego druga chronologicznie wielka powieść "Emancypantki" pozostawała zawsze trochę w cieniu "Lalki" i "Faraona", moim zdaniem, będąc na gorąco po lekturze, zupełnie nie sprawiedliwie i myślę, że przyczyną takiego stanu rzeczy w dużej mierze były ekranizacje powieści Prusa, bo nie ma co ukrywać, że "Pensja pani Latter" to jednak nie "Lalka" Ryszarda Bera ani nawet Hasa, nie mówiąc już o "Faraonie" Kawalerowicza.

A przecież "Emancypantki" to naprawdę świetna książka napisana w starym, dobrym stylu. Owszem jej główna bohaterka do bólu irytuje swoją naiwnością, by nie powiedzieć infantylnością, czasami zatrącającą wręcz o głupotę, do tego stopnia, że chciałoby się czasami wkroczyć między stronice powieści i krzyknąć "co ty robisz, nie rób tego!", by z perspektywy czytelnika i dzisiejszych czasów, oszczędzić jej rozczarowań, błędów i łez. No ale wówczas książka pewnie nie budziłaby emocji. 

Jak sugeruje tytuł, książka mogłaby być rajem dla pań uprawiających krytykę feministyczną, ja jednak wolałem potraktować ją jako powieść obyczajową i romans bo też widać, że chwilami Prus torował drogę ... Helenie Mniszkównie, która zresztą powoływała się na jego imprimatur dla swojej twórczości. Wszakże niedoszły mezalians Stefana i Madzi został potem przez nią "twórczo" rozwinięty w relacji Waldy'ego i Stefanii. Jeśli dobrze się przyjrzeć to można zauważyć, że ordynat Michorowski miał nawet te same nerwowe tiki co hrabia Solski, bo i temu gdy wziął pannę Brzeską za ręce i wpatrywał się w nią to "nozdrza grały jak rumakowi szlachetnej krwi" i podobnie jak Waldy musiał słuchać uwag o tym jako to niejednej dobrze urodzonej pannie "grozi staropanieństwo tylko dlatego, że mężczyznom podoba się umieszczać uczucia poza właściwą sferą." 

Oczywiście w "Emancypantkach" nie da się uciec, od "kwestii kobiecej" bo powieść jest przeglądem postaw kobiet wobec różnych aspektów życia, przede wszystkim niezależności ekonomicznej. Momentami Prus zatrąca tu o dydaktykę (na szczęście takich momentów nie ma zbyt wiele) częściej jednak nawet do taki poważnych spraw podchodzi z ironicznym dystansem (co nie znaczy, że z lekceważeniem), jak wówczas gdy pisze o tym, że "zaczęto rozróżniać dwa gatunki emancypantek, z których jeden palił cygara, ubierał się po męsku i wyjeżdżał za granicę uczyć się z mężczyznami medycyny; drugi zaś gatunek, mniej zuchwały czy też więcej moralny, ograniczał się na kupowaniu bardzo dużych książek i unikał salonów". W każdym razie, zwrócenie uwagi na sytuację kobiet przewija się w różnych aspektach i dotyka także spraw tak wówczas drażliwych jak dzieci pozamałżeńskie. To właśnie humor z lekką domieszką ironii jest mocną stroną powieści, trudno bowiem nie uśmiechnąć się, gdy czyta się jak to "panna Eufemia w białej powłóczystej sukni wyglądała jak Wenus skazana na osiedlenie do Iksinowa. Elegancko usiadła przy fortepianie i z taką gracją zaczęła zdejmować długie jak wieczność rękawiczki, że sam pan Krukowski, pomimo nieograniczonej miłości do Madzi, pomyślał: - "Ciekawym, dlaczego chrześcijaninowi nie wolno by mieć dwóch żon? ... "

Jeśli dobrze się przyjrzeć, to widać, że "Emancypantki" w pewnej mierze powtarzają tyle, że a rebours, schemat sprawdzony w "Lalce". Zaryzykowałbym stwierdzenie, że:
Solski jest odpowiednikiem Wokulskiego;

Dębicki - Rzeckiego

Helena - Izabeli;

Kazimierz - swego imiennika, Starskiego;
Zagórski - Maruszewicza a

Stella - Marianny.
Także akcja w głównej mierze rozgrywa się w Warszawie, z wypadem do Iksinowa, który jest odpowiednikiem Zasławia, nie mówiąc już o mało optymistycznym zakończeniu, ale cóż zrobić - nie ma książek bez wad.

Jedna z lepszych książek, które ostatnio czytałem. Polecam.