Madonna Busowiska, Władysław Łoziński

Jakiś czas temu post Natanny dotyczący "Soli ziemi" Józefa Wittlina, jednej z najciekawszych powieści Dwudziestolecia międzywojennego, przypomniał mi inny huculski akcent w literaturze polskiej, tyle że trochę starszej daty (stąd odmienna ortografia zachowana w przytoczonych cytatach) - nowelę Władysława Łozińskiego "Madonna Busowiska". Pewnie na tym niezobowiązującym przypomnieniu by się skończyło gdyby nie wzmianka w biografii Conrada, że jego "wujenka", w której się podkochiwał - Marguerite Poradowska przetłumaczyła "Madonnę ..." na francuski i co mnie ostatecznie zdopingowało do odświeżenia sobie pamięci.

Nowela Łozińskiego, dzisiaj zupełnie, moim zdaniem, niesłusznie zapomniana, jest co najmniej nie gorsza od znanych jeszcze z podstawówki, pozytywistycznych opowiastek Orzeszkowej, Konopnickiej, Prusa czy Sienkiewicza, co zresztą samo w sobie może być dosyć dwuznaczną rekomendacją, jako że "A...B...C...", "Nasza szkapa", "Antek" czy przypomniane ostatnio przez  Koczowniczkę "Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela" albo inne tego typu opowiadania i nowele mają dzisiaj status obowiązkowego, szkolnego nudziarstwa.  

Jednak "Madonna ..." to coś więcej niż kolejny lament nad ludzką nędzą i egzotyczny, folklorystyczny obrazek z krainy o której co prawda się słyszało ale tak na prawdę to nie bardzo wiadomo gdzie ona leży, bo Łoziński napisał o miłości, miłości matki do zmarłego dziecka i miłości mężczyzny do kobiety, których niespełnienie spotkało się i ucieleśniło w obrazoburczy sposób. 

Matka tęskniąca do dziecka poszukuje środka, który sprawiłby, że jej syn także "tam" do czasu ich spotkania nie będzie samotny i pozbawiony opieki. Odkrywa, że może być nim modlitwa bo "jest ucieczką strapionych, lekiem dusz cierpiących, że modlitwa niebiosa przebija i że jest "pocztą do nieba" i wyobraża sobie, że ufundowane przez nią votum, przed którym będą modlili się także inni będzie najlepszym sposobem zapewnienia dziecku opieki.

Z drugiej strony jest młody umierający człowiek, obdarzony talentem malarz-amator, który czyniąc zadość prośbie matki zmarłego dziecka, z którą przypadkowo się zetknął, tworzy mający być ofiarowany do cerkwi obraz Matki Boskiej, w którym "natchnienie artysty pracowało w służbie nieszczęśliwego człowieka, który może nareszcie zrozumiał, że łatwo wymarzyć sobie doskonale idealną kobietę, ale nieskończenie trudno poprawić rzeczywistą".

Ale okazuje się, że "boska transfiguracya ciężkiego, pracowitego żywota wieśniaczki, wniebowzięcie biednej uznojonej robotnicy" jaką jest obraz będący zarazem portretem ukochanej kobiety wyzwala w niektórych mieszkańcach wsi "ową odwieczną nienawiść pospolitej duszy do talentu, ciemności do światła" a chwilę szczęścia, kobieta ofiarowująca dar, "tę jasną chwilę okupić będzie musiała wielką goryczą serca, bolesnem uczuciem niepojętej krzywdy".

Łoziński "odkrywa" w "Madonnie ...", że wśród ludzi prymitywnych, których życie sprowadza się do zaspokajania fizycznych potrzeb też są jednostki, które mimo swego upośledzenia są nie mniej wrażliwe niż ci, dla których los był bardziej łaskawy, stawiając na równi uczucie ubogiej wieśniaczki i dobrze urodzonego młodego człowieka.  Ale przy tym daleki jest od idealizacji biedy i jej uduchowienia. Huculscy wieśniacy en masse są niechętni to niebudząca cieplejszych uczuć tłuszcza, niechętna wobec tego co nowe, dająca się łatwo powodować i niewrażliwa na piękno, w swoich decyzjach kierująca się nie głosem serca lecz poczuciem własnego interesu. Gorzki obrazek ale wart przypomnienia.