Kamień na kamieniu, Wiesław Myśliwski

To od "Kamienia na kamieniu" wydanego 1984 roku Wiesław Myśliwski rozpoczął triumfalny pochód przez polską literaturę współczesną od razu zajmując najwyższe miejsce na podium, na którym ciągle może czuć się niezagrożony. Ale nie ma się co dziwić bo przecież narrator powieści - Szymek Pietruszków umie opowiadać jak nikt. Powiedział mu przecież jakiś chłop, po tym jak Pietruszka wygłosił mowę na ślubie Lisa Wojtka i Kryśki Sobieszczanki (tej co to "była już gdzieś w szóstym miesiącu, bo brzuch miała jak bęben, i trochę się wstydziła tego brzucha") - "Oj, umisz ty, synu, mówić, umisz. Gdyby jeszcze dało się w to wszystko uwierzyć, coś mówił. Ale i posłuchać, miło." I ja bym to samo powiedział Wiesławowi Myśliwskiemu, gdyby wypadało, ale nie wypada. Więc tylko parę słów o jego książce napiszę.

Nie od tej strony zacząłem przypominanie sobie powieści Myśliwskiego, nie od tej, ale cóż to w końcu szkodzi, to tylko książki i w dodatku o tym samym - o życiu. Tyle że w tamtych łuska się fasolę albo przegląda notes a tu buduje grób. A ten grób jest jak wieża Babel, nieskończony i mieszają się w niż różne życia, i wszystkie tak samo ważne, bez różnicy czy to życie sklepowej-cichodajki czy księdza proboszcza. Tak ..., to książka o życiu, które ma się już za sobą, którego już się nie cofnie i nie poprawi błędów, i nie ominie kolein, i którego mimo tego się nie żałuje. Bo żyć, żyło się "jak się dało czy musiało, to widocznie inaczej się nie dało, bo nikt przecież nie żyje, jak by chciał. A zresztą gdyby nawet jak się dało, jak by człowiek chciał, czy byłoby mu lepiej? Nigdy nie wiadomo, czy tak, jak człowiek by chciał, nie byłoby akurat gorzej. To może każdy ma nie tylko takie życie, jakie ma, ale i najlepsze, jakie mógłby mieć."

O banał zatrąca stwierdzenie, że "Kamień na kamieniu" jest książką reprezentującą nurt chłopski w literaturze, bohaterowie i miejsce akcji powieści nie pozostawiają co do tego najmniejszych złudzeń. Jest tu i przywiązanie do ziemi a la Boryna z "Chłopów", nawiązująca do "Samych swoich" walka o miedzę z Prażuchami, w której jednak nie ma już nic śmiesznego i "nowoczesność" rodem z "Awansu" widoczna w epizodzie, w którym przewodniczący gminnej rady narodowej, Maślanka snuje plany "czy by chałupy Bąków nie przeznaczyć na kurną chatę (...) Bąkowa mogłaby być kurną gospodynią, Bąk kurny gospodarz. Poszyłoby się im sukmany, pozbierało trochę łyżek, niecek, rentę by dostali. Poporzybijałoby się na słupkach tabliczki, kurna chata, pięćset metrów. Ale nie chcą, tylko żeby kamienicę im za to wystawić. A tam by do roboty przychodzili. Bo co we wsi innego pokażesz turystom?"

Ten Maślanka ze swoimi planami ... gdy tak głośno myślał, jak to "rzeczkę kiedyś się zastawi i będzie jezioro. Domków się  nastawia, przyjadą letniki" przyszło mi nawet do głowy, że może narrator "Traktatu o łuskaniu fasoli" to Szymon Pietruszka bo przecież i Szymon był ze wsi, i różnych zająć się imał, to i domków mógł pilnować na starość, zwłaszcza że przy tym domkach las zaraz był a tam grób tych co ich Niemcy zabili i w którym on też miał leżeć i nawet przyjechali do niego ale nie ...  Z żalem musiałem z tego pomysłu zrezygnować bo przecież grób, w którym miał leżeć - nie-leżeć, był aż w borowickiem lesie, a to daleko, no i Szymek fasoli nie łuskał, ani razu w "Kamieniu ... " a przecież nie zapomniałby wspomnieć.

Tak jak nie zapomniał wspomnieć o warcie przy grobie Chrystusa w Wielkanoc, gdy chłopaki stoją w lśniących, starych hełmach strażackich, takich złotych, z grzebieniem, tak jak ci, których widziałem pewnie z już z piętnaście a może i dwadzieścia lat temu w klasztorze w Świętej Katarzynie (ach, jak jako dziecko marzyłem by taki móc włożyć na głowę, a choć wisiał taki w szopie, która stała na placu zabaw mojego przedszkola był dla mnie wówczas prawie równie niedostępny jak gwiazdka z nieba), albo o barwieniu jajek "w łupinach z cebuli na czerwono", choć według mnie to wcale nie wychodzi na czerwono tylko na brązowo (ale może źle pamiętam) albo o znaku krzyża czynionym nożem na chlebie zanim ukroiło się pierwszą kromkę.

Tak ... , tylko kogo to dzisiaj obchodzi, to świat miniony, prehistoria, równie odległa jak powstanie kościuszkowskie, "chłopska dusza niech sobie w muzeum odpocznie za te wszystkie wieki", dzisiaj są inne czasy, nowoczesne, nikt już nie robi znaku krzyża na chlebie - bo i cóż, zabobon, dzisiaj chleb wyrzuca się do śmietnika, a żeby pomalować jajka na Wielkanoc wystarczy kupić farbki w torebce albo nawet jakąś kalkomanię, widziałem, są takie specjalne i szybko i kolorowo, nie to co kiedyś. Inne czasy, nie ma co zawracać Wisły kijem, a jednak ... na te Święta spróbuję pomalować jajka na czerwono w łupinach od cebuli.