Dziewczynka w czerwonym płaszczyku, Roma Ligocka

Książka Romy Ligockiej a właściwie spółki autorskiej Ligocka i von Finckenstein "chodziła" za mną od dawna. I gdy w końcu do niej przysiadłem, skończyłem ją delikatnie mówiąc z tak zwanymi mieszanymi uczuciami. Z jednej strony szacunek i współczucie dla kobiety siadłem na fali wrażenia dla kobiety, która jako dziecko przeżyła okropieństwa getta, z drugiej strony wrażenie niesmaku.

Cóż bowiem mamy w "Dziewczynce w czerwonym płaszczyku" w odniesieniu do kluczowego tematu, przeżyć z getta krakowskiego? - "wspomnienia" dziecka w wieku 2-5 lat (sic!) bo w takim wieku była Roma Ligocka gdy Niemcy odpowiednio; tworzyli i likwidowali getto w Krakowie. Rozumiem jej potrzebę zarabiania pieniędzy i wykorzystania popularności "Listy Schindlera" (oczywiście filmu, bo powieść Keneally'ego nie cieszy się zbytnią popularnością) pod którą z sukcesem się podłączyła, zresztą nie kryjąc tego, licząc na słabą pamięć widzów filmu i ich kiepski gust, bo książka utrzymana jest w stylistyce znanej z książek pisanych przez celebrytki, które nie mają czytelnikowi do zaproponowania nic specjalnie mądrego i niewolnej od grafomanii w rodzaju "słońce grzać będzie moją skórę, a ja wchłaniać będę błękit nieba i morski zapach soli, równocześnie się w nich roztapiając".

Powiem więcej, kiedy czyta się "Dziewczynkę w czerwonym płaszczyku" można powątpiewać w prawdziwość wersji przeżyć okupacyjnych Ligockiej. Nie chodzi już nawet o jej zadziwiającą pamięć, bo gdyby rzecz traktować na serio, należałoby przyjąć, że po ponad 60 latach doskonale pamięta to co widziała i słyszała będąc w wieku przedszkolaka. Owszem zdarza się, że w pamięci dziecka zapadają szczególnie silne wrażenia ale śmiem powątpiewać czy to jest właśnie taki przypadek. Otóż moją uwagę (czytałem wydanie Znaku z 2001 roku) zwróciła fotografia Ligockiej zrobiona na balkonie w mieszkaniu pani Kiernik (która przechowywała Autorkę i jej matkę) w 1943 roku, zapewne latem, bo obok dziewczynki stoi wazon z kwiatami a ona siedzi z rozłożoną książką, ubrana w sukienkę z krótkim rękawem. To dobrze odżywione, zadbane dziecko, uśmiechnięte, bez śladu zalęknienia i przeżyć jakich jakoby doświadczyła. Gdyby nie podpis, nikt by się nie domyślił, że to zdjęcie zrobione w latach okupacji żydowskiemu dziecku. Jak to możliwe, że jak wynika z książki, wychudzona dziewczynka wygląda na fotografii jak żywa reklama dostatniego, szczęśliwego dzieciństwa?

Kiedy jeszcze, na dodatek, pisze "ukrywam się teraz na balkonie i patrzę na bawiące się dzieci, które nie widzą mnie z dołu. Niestety jednak widzi mnie moja mama. Łapie mnie za kołnierz i ciągnie za sobą do kuchni. Zamyka drzwi na balkon i przekręca klucz. - Roma! - mówi na pół z wyrzutem, na pół czule. - Ty przecież wiesz, że twoja tu obecność nie może zostać w żadnym razie odkryta!" można popaść całkiem w konsternację. No bo jak to, latem 1943 r. mogła beztrosko siedzieć na balkonie i pozować do zdjęcia a zimą 1944 r. już nie? Wcześniej nie groziło jej odkrycie a później już tak? Ale po co miała się ukrywać, skoro wspomina o kontroli dokumentów w mieszkaniu, w którym przebywała, kiedy to, zapewne żandarmi, kontrolowali dokumenty jej i matki - i co? I nic. Że nie wspomnę już o tym, że wraz z matką chodzą w odwiedziny do ukrywających się członków rodziny albo o porannych przejażdżkach dorożką do otwieranego specjalnie dla nich ogrodu botanicznego. Dosyć szczególne środki ostrożności w czasie gdy matce i jej groziła śmierć, nie mówiąc już o rodzinie, u której mieszkały.

Widać, że Ligocka i von Finckenstein nad szczegółami wyraźnie nie panują i stawia to, moim zdaniem, pod znakiem zapytania wiarygodność Ligockiej, dochodzą do tego dosyć szczególne, nazwijmy to - lapsusy - jak wówczas gdy pisze, że jej babcia "została zamordowana w krematorium".

Ale to nie jedyne wątpliwości jakie nasuwają się przy lekturze "Dziewczynki w czerwonym płaszczyku". Ligocka bowiem z perspektywy kilkuletniej dziewczynki opowiada, jak to jej matka, nieskora zresztą do zwierzeń przed córką w tym wieku, mówi dziecku jak to jej babcia była "w ciąży z czwartym dzieckiem. Ciągle na nowo skakała z szafy, by się go pozbyć. Ale na nic się to nie zdało" - trochę dziwny temat jak na rozmowę matki z pięcioletnią dziewczynką. Muszę przyznać, że po tego rodzaju enuncjacjach, z pewnym niedowierzaniem czytałem wynurzenia, na przykład, na temat prześladowań jakich doznawała w katolickiej szkole.

Wrażenie nie poprawia fakt, iż w miarę upływu lat opisywanych w książce, zamienia się ona chwilami w celebrycki kalejdoskop z cyklu - "tego znałam, tego znałam, tego znałam..." brzmiący w dodatku jakby wyszedł spod pióra, nie przymierzając, Katarzyny Michalak - "Następne miesiące są jednym wielkim, wzajemnym zdobywaniem, pełnym listów, kwiatów i telefonów. Jan podróżuje i niczego nie podejrzewa. Mirek stanowi jego całkowite przeciwieństwo; rozsądny, spokojny i pewny siebie. Każdy ruch, każda myśl jest zaplanowana i wykonana w perfekcyjny sposób. Mirek nienawidzi nieporządku i chaosu. Zawsze dokładnie wie, czego chce. A teraz chce mnie!"

Jak to pisał Mistrz, to "sprawa smaku". Dla mnie strata czasu.