Lalka, Bolesław Prus

To była miłość... Zawsze miałem żal do Prusa, że nie ożenił Wokulskiego z Kazią Wąsowską albo chociaż z panią Stawską, zwłaszcza, że żadna z nich nie miałaby nic przeciwko temu. Owszem, niewykluczone że miałyby opory przeciwko przyjęciu roli, bądź co bądź, surogatu, drugiej w kolejności ale nie wątpię, że po jakimś czasie przeszłoby by im, horyzont by się przejaśnił, a państwo Wokulscy żyliby długo i szczęśliwie, ku zadowoleniu czytelników płci obojga.

A tak, co?! Mamy romans, w którym nikt nie jest szczęśliwy - nad Węgiełkami zawisły ciemne chmury, nad małżeństwem Stawskiej i Mraczewskiego unosi się duch Wokulskiego, związek barona z Eweliną Janocką rozpadł się z hukiem wystrzału a o Krzeszowskich nie ma nawet co wspominać, biorąc pod uwagę, że mąż podsuwał tam własnej żonie kandydata na kochanka. Może "Lalka" i jest obrazem Warszawy końca lat 70-tych XIX wieku ale przede wszystkim to romans ze świetnymi portretami ludzkich typów, począwszy od arystokracji a skończywszy na nizinach społecznych, naszkicowanych z sympatią (widać, że Prus lubił ludzi) ale też i złośliwością, na szczęście mocno doprawioną dowcipem i kojarzącymi się trochę z rysunkami Ksawerego i Henryka Pillatiego oraz Franciszka Kostrzewskiego, zwłaszcza tymi, z cyklu "Szkice z życia warszawskiego".

Nawet panna Izabela, femme fatale Wokulskiego, choć nie budzi sympatii, to jednak przecież nie jest przez Prusa zmiażdżona. Bo też w gruncie rzeczy, o co mieć do niej pretensje? Że podobają się jej mężczyźni (nie wszyscy)? Że nie kocha tego, który jej się nie podoba, o dwadzieścia lat starszego od niej, w ramiona którego popychała ją rodzina i nawet zacna prezesowa Zasławska? Zresztą aż dziwne, że ta doświadczona kobieta nie dostrzegła podobieństwa relacji Ewelina - baron, Izabela - Wokulski. Przecież i w jednym i drugim, ze strony pań o miłości nikt nie mówi (z ich strony elementem spajającym są pieniądze), ta jest domeną obu panów. Dlaczego więc krzywi się na pierwszy związek usiłując pomóc w sklejeniu drugiego?

Prus ustawił obie panie w roli branek, które są przedmiotem sprzedaży na targu niewolników, ten je kupi, kto zapłaci najwięcej - nikogo nie obchodziły ich uczucia. Miłość?! - ależ ciotka wyłożyła Izabeli dokładnie, że "nie można przecie dla jakiejś idiosynkrazji poświęcić bytu ojca, a choćby Flory i waszej służby". Uczucia Izabeli nikogo specjalnie nie obchodzą, ma wybierać, ze swojego punktu widzenia między dżumą a cholerą i już.

Gdy w końcu zgodziła się wyjść za mąż za Wokulskiego, to przecież nie z miłości do niego, nikt co do tego nie ma wątpliwości, także i główny zainteresowany, a miłość i małżeństwo to przecież nie zawsze jedno i to samo. Zdaje sobie z tego sprawę i Wokulski, który sam dla pieniędzy ożenił się ze starszą od siebie wdową, naiwnie oczekując od Izabeli, że skoro on sam przystał na rolę pantoflarza w tamtym związku, to i ona jako żona zrezygnuje ze swego sposobu życia. Tylko role się odwracają. O ile wcześniej Małgorzata primo voto Mincel była zazdrosną i zaborczą żoną, tak teraz on staje się zazdrosnym mężem in spe. A przecież, z powieści nie wynika by "feblik", jak to określiła Kazia Wąsowska, Izabeli do Kazia Starskiego przekroczył granicę czułych słówek i uścisków dłoni. Jasne, że to mało komfortowa sytuacja dla narzeczonego ale żeby zaraz wysadzać się z tego powodu w powietrze?

Nie da się ukryć, Wokulski, w którym stopiło się "dwu ludzi: romantyk sprzed roku sześćdziesiątego i pozytywista z siedemdziesiątego", jak mówił Szuman, w sferze miłości nie zachowuje się ani jak romantyk ani jak pozytywista lecz jak zadurzony nastolatek. To chyba nawet nie jest miłość - to raczej zaślepienie, niewiele w tym dojrzałego uczucia, a na pewno nie uczucia dojrzałego mężczyzny, bo Wokulski w stosunku do Izabeli zachowuje się jak pijany zataczający się od płotu do płotu. To zdumiewające, że inteligentny człowiek zachowuje się jak idiota, podporządkowując wszystkie swoje działania ożenkowi z kobietą, która go nie kocha, i żeby chociaż skutecznie. Nie mam wątpliwości, że w dzisiejszych czasach pragmatyzmu jego starania mogłyby się skończyć podobnie.