Pokolenie Marka Świdy, Andrzej Strug

Są dwie przyczyny, dla których sięgnąłem po "Pokolenie Marka Świdy". Pierwsza to wyrzuty sumienia na myśl o przysypanym kurzem czytelniczym wyzwaniu "Polski listopad", o którym już kiedyś zresztą pisałem, druga, to fakt, że niedawno odkryłem, że niedaleko mojego biura znajduje się muzeum Andrzeja Struga, do którego, póki co, i tak się jeszcze nie wybrałem.

Ale do rzeczy, powieść Struga, to książka generalnie dla tych, którzy lubią ... Żeromskiego. Mimo, że tytułowy bohater ma wiele cech samego autora (m.in. studia w Krakowie, udział w wojnie) to trudno oprzeć się wrażeniu, że jest w nim coś z Marcina Borowicz, Cezarego Baryki i Rafała Olbromskiego. Rodzinne Jordanowice Świdy jakoś dziwnie przypominają Tarniny z "Popiołów", siostra Świdy - Janka kojarzy się z Zofką, brat zaś z Piotrem Olbromskim, że o wątkach romansowych nie wspomnę. Z kolei grób pana Tuchołki nasuwa skojarzenie z grobem powstańca z opowieści Szymona Nogi a śmierć Ignacka przywodzi na myśl, tym razem, nie Żeromskiego lecz Prusa i jego "Grzechy dzieciństwa", w których umiera garbaty Józio przyjaciel Kazia Leśniewskiego. "Pokolenie Marka Świdy" obejmuje  zbliżony okres jak "Przedwiośnie" (mniej więcej od wojny rosyjsko-japońskiej do początku lat 20-tych), tyle, że główny bohater powieści Struga w porównaniu z Baryką sprawia jednak wrażenie bardziej zagubionego i niepotrafiącego nadać sens własnemu życiu. Dużo w jego życiu jest działań pod wpływem impulsu, który potem okazuje się mieć zaskakująco trwałe konsekwencje.

To obraz Polski, w której ci, którzy stawiali na szali własne życie walcząc o niepodległość ojczyzny, po jej odzyskaniu grzęzną w prozie życia, której ton nadają inni i okazuje się znacznie bardziej skomplikowana niż walka twarzą w twarz z wrogiem albo też w ogóle nie potrafią sobie znaleźć w niej miejsca. Nie powiedziałbym, że to obraz pokolenia bo szkolni koledzy Świdy pojawiają się epizodycznie i nawet przy dużej dobrej woli trudno ich uznać za reprezentatywnych dla społeczeństwa jak neurastenicznego Anglika polskiego pochodzenia - Botwida czy Nusyma Skurnika, Żyda który utożsamia się z Polską, a z którego jednak wychodzi żydowskość poprzez zamiłowanie i talent do "geszeftu".

Styl, początkowo irytujący, po jakimś czasie zaczyna wciągać ale wymaga od czytelnika ciągłej uwagi, i nazwałbym go stylem "za dużo słów" - "Stolica okryła się niezliczoną mnogością odezw, plakatów, podniecających i zachęcających afiszów. Hasła, nakazy, okrzyki, pytania, nawoływania, groźby, maksymy, sentencje, wzniosłe bohomazy, karykatury, dowcipy i szyderstwa nastręczały się wszędzie. Napisy upstrzyły mury, drzewa, tramwaje, słupy, dachy, płoty, szyby, urzędy i lokale, teatry i kościoły. Deptało się po nich na chodnikach, ćmiło się od nich w oczach i w głowie. (...) Nieprawdopodobna mnogość samorzutnych komitetów, kół, wydziałów, sekcji, korporacji, zbiórek, związków, straży, opiek, pomocy rozpleniła się w tych dniach niewielu.". To jak widać "gęsta" proza dająca wrażenie tętnienia życiem ale również napięcia i pośpiechu. W każdym razie efekt jest interesujący a zresztą i cała książka jest niezła.

Wybitnie jest jednak nie dostosowana do potrzeb dzisiejszego czytelnika, bo potraktowanie niektórych wątków może jeśli nie śmieszyć to przynajmniej budzić uśmiech - jest więc wątek erotyczny, który może na ówczesnych pensjonarkach robił wrażenie ale w naszych czasach dosłowności - niespecjalnie, wątek podróży przez Malaje zdecydowanie najsłabszy w swojej nieprawdopodobności i "skrócie myślowym". Co jednak dzisiaj może dziwić, to eksponowanie zaangażowania i zainteresowania sprawami Państwa. Coś co zwykle kwituje się wzruszeniem ramion, u Struga jest autentycznie przeżywane i mimo upływu lat wygląda interesująco i już wiem, że "Pokolenie Marka Świdy" nie jest ostatnią jego książką, którą przeczytałem ...