Nagrobek z lastryko, Krzysztof Varga

W końcu się skusiłem. Współczesną prozę polską (ale też i zagraniczną) dawkuję sobie oszczędnie i ostrożnie ale może dzięki temu unikam większych rozczarowań. Tym razem przyszła kolej na Krzysztofa Vargę, tyle słyszałem ochów i achów na jego temat, że wreszcie padło na niego i "Nagrobek z lastryko", jako że był nominowany do nagrody "Nike", co stanowi, a przynajmniej powinno, gwarancję poziomu.

I rzeczywiście stanowi, bo nie powiem, że "Nagrobek ... " to zła książka. Mieści się w nurcie książek, o których się mówi, że są dobre i warte przeczytania a Varga z pewnością nie jest gorszy niż Huelle czy Dehnel (motyw umierania Piotra Pawła kojarzy się zresztą z umieraniem głównej bohaterki "Lali"), nie mówiąc już o Chwinie. Niemniej jednak jego książka w pewien sposób mnie rozczarowała, bo mam wrażenie, że zaskakująco szybko się zdezaktualizowała, przynajmniej z mojego punktu widzenia. Gdybym tego rodzaju książkę czytał 10 lat temu, zapewne zakrzyknąłbym z zachwytu. Dzisiaj czytanie o doświadczeniach, które po części są też moim udziałem jest mało odkrywcze bo ma się to już wszystko z reguły za sobą, choć, i to trzeba zapisać Vardze na duży plus, bywa zabawne.

Tak się składa, że jestem rówieśnikiem Autora i na dodatek, to co zawarł w "Nagrobku ..." jako przeżycia głównego bohatera i jego wnuka, narratora, a co w gruncie rzeczy składa się na losy jednego pokolenia, urodzonego w latach 60-tych, dziwnym zbiegiem okoliczności jest także i mi znajome. I nie chodzi nawet o to, że podobnie jak Piotr Paweł pracowałem w biurowcu przy Alei Jana Pawła II (pracowałem nawet w dwóch), a i jego dom przy ulicy Łowickiej nie jest mi nieznany, bo mieszkałem niedaleko i zaglądałem do mieszczącego się nieopodal Centrum Kultury. Ważniejsze jest to, że bohater jego powieściowej tragifarsy, w którego życiu, być może zawierają się także doświadczenia życiowe Autora, jest kimś, kto uosabia także, przynajmniej w jakichś fragmentach, życie jego rówieśników. Nadopiekuńcza, despotyczna matka, świat wirtualny stanowiący schronienie przed rzeczywistością, poczucie niespełnienia zawodowego, niezrozumienie i klęska w życiu rodzinnym. Tyle że to wszystko jest jednak ograniczone do stosunkowo wąskiego kręgu, trudno nawet powiedzieć inteligencji warszawskiej ale czegoś co może być zajawką naszej rodzimej klasy średniej.

A kogo mogą interesować frustracje "warszawki" i to jeszcze w dodatku przeterminowane? Czas zderzenia pokolenia, którego dzieciństwo i młodość przypadły na czas "komuny" z rzeczywistością "wolnego świata" już bezpowrotnie przeminął. Ile można się miotać z samym sobą? - choć pewnie niektórzy mogą robić to całe życie. Nie trzeba czytać książki Vargi, wystarczy obejrzeć "Dzień świra" (natręctwa związane z myciem zębów kojarzą się zresztą z "uporządkowaniem" porannych rytuałów Adama Miauczyńskiego).

Dzisiaj stołeczne "niepokoje wychowanka Törlessa" i "spowiedź dziecięcia wieku" są tak samo interesujące jak tytułowy nagrobek, ucieleśnienie sztampy mające charakter, że tak powiem, ostateczny i "odkrywcze" jak wyobrażenie mądrości, zdolności i wolności widziane oczami głównego bohatera, w postaci trzech stojących na sobie psów a eksploatujące motyw znany z baśni braci Grimm o "Muzykantach z Bremy" (wykorzystany także przez Katarzynę Kozyrę w "Piramidzie zwierząt").

Spokojnie można przeczytać ale bez szału.