Król Maciuś Pierwszy, Janusz Korczak

Kilka miesięcy temu, w ramach wieczornego czytania do snu dziecku wróciłem po wielu, wielu latach do książki o królu Maciusiu. Pamiętałem z niej tylko wzruszenie jakiego dostarczyła mi w dzieciństwie i smutek ale czas było przekazać pałeczkę. Niestety wieczorne czytanie dziecku wyraźnie nie szło i to do tego stopnia, że "Król Maciuś Pierwszy" został odstawiony na półkę w oczekiwaniu na lepsze czasy. Oczekując na nie postanowiłem zlekceważyć sugestię Starego Doktora, który uważał, że "dorośli wcale nie powinni czytać mojej powieści, bo są w niej rozdziały niestosowne, więc nie zrozumieją i będą się wyśmiewali. Ale jak chcą koniecznie, niech spróbują. Przecież dorosłym nie można zabronić, bo nie posłuchają - i co im kto zrobi?" i przeczytać książkę tylko dla siebie. Przeczytałem i ... jakże odmienne wrażenia.

Może nie jestem zachwycony ale na pewno jestem pod wrażeniem, i do tego stopnia, że upewniłem się w swoim postanowieniu przeczytania "Króla Maciusia" dziecku a pewnie też przeczytam i drugą część tej historii, w której chłopiec musi zmierzyć się ze światem dorosłych i tę konfrontację przegrywa. Tak ... "Biedny Maciuś. Tak bardzo chciał był prawdziwym królem, tak bardzo chciał już sam rządzić, tak bardzo chciał rozumieć wszystko. Jego życzenie się spełniło. Ale nie wiedział Maciuś, ile pracy, ile kłopotów i zmartwień spadnie na jego głowę." Okazuje się, że świat dorosłych, do którego tak dąży się będąc dzieckiem wcale nie jest tak bardzo godny pożądania.

Gdy książka się ukazała musiała działać na wyobraźnię, znacznie silniej niż teraz bo odnosiła się do rzeczy "żywych" znacznie bliższych współczesnym Korczaka (np. wojna, tworzenie się parlamentu, protesty społeczne) niż nam ale to wszystko, co było wówczas aktualne zostało podane tak, że stanowi uniwersalne przesłanie mogące funkcjonować w wyobraźni dziecięcej także i w kolejnych pokoleniach.

Moją uwagę jednak zwróciło coś, za sprawą czego ponowoczesna krytyka literacka nie powinna na Korczaku i "Królu Maciusiu Pierwszym" pozostawić suchej nitki jako książce rasistowskiej i seksistowskiej, przy której "Murzynek Bambo" Tuwima to doprawdy pikuś, a "W pustyni i w puszczy" Sienkiewicza brzmi zupełnie niewinnie.

Pomijam już promocję patologicznych zachowań, kiedy to Maciuś uciekając na wojnę kradnie swojemu zagranicznemu guwernerowi "butelkę koniaku, puszkę z kawiorem i wielki kawał łososia" a choć "sam nie lubił pić ani palić" to przecież po powrocie do pałacu zażądał "kiełbasy z kapustą i piwa" (inna sprawa, że nie jest jasne czy je dostał) ale nie ma już wątpliwości co do tego, że jego najlepszy przyjaciel i rówieśnik, "Felek pił wódkę i palił papierosy". No ale to wszystko w naszych czasach to nic w porównaniu z postkolonialną (chyba) narracją Korczaka. Zaczyna się prawie jak u Hitchcocka, gdy "książę afrykański prosił, żeby się Maciuś śpieszył. Bo książę nie mógł żyć bez ludzkiego mięsa dłużej niż tydzień. Przywiózł sobie w wielkiej tajemnicy beczkę solonych Murzynów i po trochu ich zjadał, ale już mu się zapas zaczął wyczerpywać, więc chciał prędzej jechać."

A potem jest jeszcze "lepiej": biali traktowani są jako ważniejsi od czarnych - "Bum-Drum kocha małego białego przyjaciela i chce mu służyć do końca życia", mądrzejsi "Murzyni przestaną być ludożercami i zaczną się uczyć od białych ich różnych sztuk i mądrości", zaś czarni to "dzikusy" porównywalne z małpami ("Rozlazły się te małpy po mieście i pilnuj tu, żeby jaki łobuz kamieniem w nich nie cisnął, żeby ich nie przejechali, no - i żeby oni nie zjedli kogo, bo i o to nietrudno było" jak twierdzi prefekt policji), którzy "tymczasem mogą jeść surowe mięso. Przecież są jeszcze dzicy i im wszystko jedno."

Muszę przyznać, że o ile osławiony tekst Marcina Moskalewicza jest ewidentnym naciąganiem wierszyka Tuwima pod nowomodną interpretację, to niektóre passusy "Króla Maciusia" naprawdę mogą budzić konsternację i aż dziwne, że przy okazji Roku Korczakowskiego, kiedy przez blogi książkowe przelewała się fala zachwytu pod adresem tej najgłośniejszej książki Korczaka nikt (chyba) nie zwrócił na to uwagi. Zwłaszcza, że na tym nie koniec, bo ciekawe jest też pokazanie Klu-klu, córki króla ludożerców, jedynej dziewczynki, której Korczak poświęcił więcej miejsca. Myślę, że dla krytyków z genderowymi inklinacjami coś znaczy, że przyjechała do Maciusia w klatce z małpami, i w pierwszej chwili widział w niej "jakieś kudłate zwierzątko". Pewnie nie bez znaczenia byłoby też jej uprzedmiotowienie, kiedy staje podarunkiem dla Maciusia. I tylko w jakimś stopniu równoważy to konkluzja Klu-klu, która nie rozumie, "jak biali ludzie, którzy wymyślili tyle mądrych rzeczy, mogą być jeszcze tacy głupi i dzicy", z którą patrząc na otaczający nas świat trudno się nie zgodzić.