Modne bzdury. O nadużywaniu pojęć z zakresu nauk ścisłych przez postmodernistycznych intelektualistów, Alan Sokal, Jean Bricmont

Przy okazji "Gender dla średnio zaawansowanych" wspomniałem o książce Alana Sokala i Jeana Bricmonta "Modne bzdury" i przywołanym tam przykładzie seksualności fizyki cieczy i ciał stałych, na które to odkrycie wpadła Luce Irigaray. Okazuje się, że nie jest to jej jedyny wkład w "naukę" i postmodernistyczny ogląd świata, bo rozważa także inny niesłychanie istotny problem, mianowicie "Czy E=mc² to seksistowskie równanie?" dochodząc do wniosku, że "na seksistowski charakter tego równania wskazuje nie tyle jego znaczenie dla budowy jądrowej, ale raczej uprzywilejowanie tego co najszybsze ..." cokolwiek miałoby to znaczyć.

W sumie czytając takie bzdury można tylko roześmiać się, wzruszyć ramionami albo popaść w stupor w zależności od wrażliwości, choć te reakcje dotyczą przeciętniaków - wyłączeni z nich są niektórzy przedstawiciele świata nauki. Problem w tym, że Luce Irigaray podobnie jak Jacques Lancan, Julia Kristeva, Bruno Latour, Jean Baudrillard, Gilles Deleuze, Felix Guattari są guru nie tylko w Zakładzie Literatury Polskiej XX wieku w Instytucie Polonistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu Szczecińskiego.

Sokal i Bricmont oparli się pokusie wyszydzenia tego rodzaju idiotyzmów, jak te o których wspomniałem. Podchodzą do problemu poważnie i zupełnie na serio obnażają intelektualne szalbierstwa ograniczając się do nauk ścisłych, którymi zajmują się na co dzień, a z których pojęcia zostały "zagospodarowane" przez postmodernistów. Ich książka jest więc jak najbardziej serio-serio i błędem jest nastawiać się na lekturę szybką, łatwą i przyjemną, chociaż z drugiej strony, trzeba autorom oddać sprawiedliwość, że starają się pisać "prostym językiem o trudnych sprawach", na ile to oczywiście w przypadku zaawansowanej matematyki i fizyki jest możliwe. 

Wszystko zaczęło się od prowokacyjnego artykułu Sokala, który opublikował w jednym z ważniejszych periodyków dotyczących nauk społecznych - "Social Text", artykuł "Transgresja granic: ku transformatywnej hermeneutyce kwantowej grawitacji", który był parodią tekstów "naukawych" wykorzystującą oryginalne cytaty autorytetów nauk społecznych XX wieku (Prowokacja podobna do tej dokonanej przez Sokala miała miejsce także i u nas. Tomasz Witkowski opublikował w październiku 2007 w popularnonaukowym miesięczniku "Charaktery" wyssane z palca teorie psychologiczne w artykule "Wiedza prosto z pola".). Po odkryciu mistyfikacji wybuchła burza a Sokal, który obnażył pustkę myślową został ... skrytykowany. Głosy krytyczne podniosły się także i u nas. Mnie rozbawiła recenzja Bogny Choińskiej zamieszczona z Słupskich Studiach Filozoficznych (7/2008), w której najpoważniejszym zarzutem były ... intencje autora, co przypomina mi to trochę dociekanie przez urzędy skarbowe; czy darowizny dokonywane przez podatników są dokonywane z potrzeby serca, czy dla tego by skorzystać z ulgi podatkowej, a co oczywiście nie ma żadnego znaczenia dla ich skuteczność.

Zarzuty Sokala i Bricmonta wobec postmodernistów, których wymieniłem sprowadzają się do tego, że:
- snują oni rozważania na temat teorii, o których mają "w najlepszym razie bardzo mgliste pojęcie";
- wykorzystują w naukach humanistycznych pojęcia z nauk ścisłych w oderwaniu od znaczenia, które jest im tam nadane jednocześnie nie definiując ich dla potrzeb dyscypliny, w której są używane;
- demonstrują powierzchowną erudycję "metodą bezwstydnego rzucania naukowych terminów w kontekście, w którym nie mają one żadnego znaczenia" oraz
- manipulują "zwrotami i zdaniami, które w rzeczywistości są bez sensu".

Trudno im odmówić racji jeśli czyta się, że "Gdy głębia czasu zastępuje głębię zmysłowej przestrzeni, gdy komutacja interfejsów zastępuje delimitację powierzchni; gdy przezroczystość na nowo ustanawia pozory, wtedy zaczynamy zastanawiać się, czy to, co uparcie nazywamy przestrzenią, nie jest w rzeczywistości światłem, sublimitarnym paraoptycznym światłem, którego jedną fazą lub odbiciem jest światło słoneczne. To światło pojawia się w czasie mierzonym natychmiastowym czasem naświetlania, nie zaś historycznym i chronologicznym upływem czasu. Czas tej chwili bez trwania jest "czasem naświetlania", niezależnie czy jest to prześwietlenie, niedoświetlenie. Fotograficzne i kinematograficzne techniki już przewidziały istnienie i czas kontinuum, ogołoconego ze wszystkich wymiarów fizycznych, w którym kwant energii działania i punkt kinematycznej obserwacji nagle stały się pozostałościami nieistniejącej już morfologicznie rzeczywistości. Ta prędkość światła przeniesiona do wiecznej teraźniejszości teorii względności, której topologiczna i teleologiczna grubość i głębia należą do tego ostatniego instrumentu pomiarowego, ma jeden kierunek, który jest jego wielkością i wymiarem i który rozchodzi się sam z taką samą prędkością we wszystkich kierunkach radialnych, będących miarą Wszechświata." a warto wziąć pod uwagę, że w oryginalne jest to jedno zdanie.

Odnoszę wrażenie, że przynajmniej niektóre z zarzutów Sokala i Bricmonta stosują się polskiego literaturoznawstwa czego przykładem oprócz wspomnianej już książki Ingi Iwasiów może być praca Leny Magnone a pewnie ci, którzy "siedzą w temacie" mieliby znacznie więcej do powiedzenia.

No i już na zakończenie. Wiadomo, że najłatwiej jest "wyśmiać i wyszydzić", pamiętając o tym, autorzy nie poszli na łatwiznę i przedstawili w książce "wartość dodaną" w postaci recepty (której zresztą nie są twórcami) na sukces w postmodernistycznym stylu - "wystarczy znaleźć podręcznik matematyki, skopiować mniej skomplikowane fragmenty, dodać trochę odnośników do literatury w jednym lub dwóch działach nauk społecznych, nie martwiąc się przy tym nadmiernie, czy wypisane wzory matematyczne rzeczywiście mają jakikolwiek związek z rzeczywistymi ludzkimi działaniami, oraz wybrać dobrze brzmiący tytuł, który sugeruje, że autor odnalazł klucz do ścisłej nauki o zbiorowym zachowaniu ludzi." Czego i Wam życzę!