Trędowata, Helena Mniszek

Kiedy Rita podsumowała w 21 wersach historię, na której opowiedzenie w "W cieniu zakwitających dziewcząt" Proust potrzebował 550 stron pomyślałem sobie, że gdzie mu się tam równać z Heleną Mniszek, która przez 700 stron ciągnie historyjkę o tym, jak młoda dziewczyna po zawodzie miłosnym, dla oderwania się od przykrych wspomnień ima się zajęcia nauczycielki w arystokratycznej rodzinie i spotyka tam "pierwszą partię w kraju".

Ona na początku jest nim poirytowana, on chce ją zdobyć dla kaprysu - i z tego rodzi się między nimi uczucie. Co prawda związkowi na drodze stoi "sfera" ale miłość sprawia, że Waldy zdecydowany jest pokonać "fanatyzm sferowy" i prawie mu się to udaje bo "wszyscy mężczyźni, którzy znali Stefcię poprzednio, mieli teraz do niej żywy podziw z powodu, że została narzeczoną ordynata. Uważano ją za fetyszkę, gdyż wyborny gust Waldemara znanym był powszechnie." Jednak, jak wiadomo "podłość ludzka nie ma granic", wrażliwa dziewczyna pod wpływem anonimów niechętnych jej związkowi z ordynatem, zapada na "zapalenie mózgu" i w dniu planowanego ślubu "zgasła przedwcześnie, zatruta fanatyzmem pewnych członków jego sfery".

Nie ma się co dziwić dziewiętnastoletniej dziewczynie z dworku, że zakochuje się w o trzynaście lat starszym arystokracie - przecież to chodząca doskonałość i "odznaczała go przy tym znamienna wypukłość charakteru, co go czyniło odrębnym." Te władcze sugestie, rzucone ex-starającemu się o Stefanię - "nie odpowiada pan właściwym warunkom, traktując je nazbyt podmiotowo, co znowu nie zgadza się z pewną skalą naszych pojęć" , zaangażowanie społeczne widoczne w odezwach; "Co my dla kraju?" i "Nie usuwajmy naszego posłannictwa", które poruszały "mnóstwo ciekawych kwestii" i w tym jak chroni "służbę od oszustwa Żydów" choć nie wyrzuca ich "z majątków swych" a jedynie używa "w pewnych dziedzinach, tylko pod ścisłym nadzorem i nie w folwarkach ani we wsiach, bo wówczas wpływają szkodliwie na lud". A przy tym jeszcze przystojny.

Jego wzięcie i uroda miały tylko jeden defekt - to wygląda na jakiś tik objawiający się w chwilach emocji w "nerwowym poruszaniu się nozdrzy". Musiało być to coś poważnego skoro Mniszkówna informuje o stanie "nozdrzy" Waldy'ego co kilkadziesiąt stron, dzięki czemu można poznać stadia zaawansowania tej przypadłości, począwszy od tego, że "nozdrza jego rozdęły się", w kolejnym etapie "szybko poruszały mu się", następnie "zaczęły wachlować szybkim tempem" i w końcu te "nozdrza zaczęły latać".

A Stefania, "dzidzi"?! To "esencjonalna dziewczyna" więc i Waldy'emu nie ma się co dziwić, że stracił dla niej głowę. Musiała robić mocne wrażenie skoro wszyscy widzieli, że Stenia "nie tylko rozpłomienia ordynata, lecz włazi mu do mózgu". Chociaż na początku nie było łatwo bo "obecność Waldemara niepokoiła ją. Nogi miał założone jedna na drugą. Widziała eleganckie jego buty z ostrogami, opinające prawdziwie arystokratyczne stopy, i drażniły ją w dziwny sposób." Z czasem jednak udało mu się przełamać jej niechęć do "butów z ostrogami" i drażniących ją "prawdziwie arystokratycznych stóp".

To wszystko jest podlane opisami, które równie dobrze mogą oddawać urodę jarmarcznych landszaftów z jeleniem na rykowisku albo chatą za wsią, akcją równie żwawą jak w operach mydlanych i opowiedziane stylem, który wywołuje ten sam efekt, jaki występuje przy pocieraniu styropianu o szybę.

Podobno powieść recenzował Bolesław Prus o czym wspomina sama autorka (choć jego opinii już nie znalazłem). Nie wiem jak to możliwe, może przekartkował książkę w pięć minut, a może rozpoznanie kojarzących się z "Lalką" i "Emancypantkami" motywów sprawiło, że męska próżność i litościwe serce nie pozwoliły mu powiedzieć prawdy o tej elukubracji, którą każdy kto lubi dobrą literaturę powinien omijać szerokim łukiem. To ucieleśnienie szmiry, złego gustu (przekonany jestem, że powiedzenie, że o gustach się nie dyskutuje, wymyślił ktoś, kto podobnie jak Helena Mniszek był go pozbawiony) i grafomanii.

"Trędowata" to swego rodzaju klasyka, o której popularności dzisiejsze kontynuatorki gatunku mogą tylko pomarzyć ale mam wrażenie, że nawet miłośniczki tego rodzaju badziewia czują się pokonane przez Mniszkównę i niewiele z nich ma siłę dociągnąć lekturę do końca, bo o ile pierwszy tom "dzieła", które wypożyczyłem był ewidentnie "zaczytany" to drugi był nieomalże w idealnym stanie, chociaż to akurat w drugim tomie zawarta jest w zasadzie jedyna interesująca i strawna scena (spór Waldemara z rodziną). Ale co tam! Nie ma sensu narzekać, wszak "Tu l'as voulu, George Dandin"!