czwartek, 25 czerwca 2015

Kordian i cham, Leon Kruczkowski

Nie wiem, czy ktoś jeszcze dzisiaj czyta "Kordiana i chama", chyba tylko jacyś dociekliwi maturzyści i studenci filologii polskiej a to przecież powieść, która swego czasu narobiła niezłego rabanu szarpiąc narodowe świętości. Kruczkowski ośmielił się bowiem zestawić romantyczny wzorzec z prozą życia, trochę ją, prawdę mówiąc, podrasowując, zapewne dla wywołania większego efektu.


Wbrew temu co pisał Kruczkowski, ani Wojciech Bartos Głowacki nie został po powstaniu kościuszkowskim oddany do wojska austriackiego (z prostego powodu - zmarł z ran po bitwie pod Szczekocinami), ani też główny bohater powieści, Kazimierz Deczyński, na którego pamiętnikach oparta jest książka, nie uchylał się od udziału w powstaniu listopadowym. Walczył w nim udowadniając, że postawa, o której pisał Broniewski - "są w ojczyźnie rachunki krzywd, obca dłoń ich też nie przekreśli ale krwi nie odmówi nikt" miała swoją tradycję.

Dzisiaj, wiadomo, problem patriotyzmu jest traktowany co najwyżej jako stylistyczna figura i to jeszcze w dodatku przestarzała. To rzutuje oczywiście na odbiór i atrakcyjność "Kordiana i chama", który po latach komunistycznych porządków ze swoim społecznym przesłaniem może powodować reakcje alergiczne. Można więc powiedzieć - w czym problem? Dyskusja wokół słów Kazimierza Deczyńskiego - "- Ojczyzna jest jedna: ziemia - mowa - wiara! - Nie!... Ojczyzny są różne!... Chłopska ojczyzna - to jest głód, zimno, choroby i praca równa bydlęcej, chłosta i klątwy, i uciemiężenie!... Ona zawsze była oddzielona od ojczyzny szlachty - sytej, dostatniej ojczyzny, świętującej hucznie, pańskiej!...", to już anachronizm.

Ale wydaje się mi, że ten dychotomiczny rozdział był już fałszywy w chwili jego powstania, bo jego istota sprowadzałaby się do wyboru: czy żyć w podwójnym ucisku, narodowym i społecznym czy też żyć tylko w ucisku społecznym, co dylemat Deczyńskiego zmienia w jakieś kuriozalne nieporozumienie. Niezależnie jednak od tego, prowokuje on do pytania, na ile nasza sytuacja społeczna i materialna determinuje nasze poczucie patriotyzmu? Czy w ogóle taka relacja zachodzi? A może patriotyzm przejawia się w postawie wobec rodaków? I czy istotna jest tu narodowość ciemiężcy?

Jeśli dorzucić do tego stosunek Kościoła do nierówności społecznych, antysemityzm, próbę zmierzenia się z legendą napoleońską i wreszcie upatrywanie przyczyn wybuchu powstania listopadowego w mało patriotycznym motywie zawiedzionych nadziei na karierę w armii, na czele której stał brat cara, Wielki Książę Konstanty, nie trudno zrozumieć, dlaczego w okresie międzywojennym w ciągu zaledwie siedmiu lat książka miała aż cztery wydania. Dzisiaj po latach popularności także w okresie PRL-u, "Kordian i cham" musi je odpokutować kurząc się na półce. Chyba jednak trochę szkoda. 

10 komentarzy:

  1. Nie jestem maturzystką, ani studentką filologii, czytam po prostu bo to lubię, nie wyobrażam sobie życia bez czytania. I chyba znów sięgnę po książkę, o której piszesz. Masz jakiś dar przekonywania do czytania powtórek. :-))

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. "Kordian i cham" miał swój smaczek, gdy czytało się go w kontekście literatury romantycznej (czytaj: za młodu :-)), dzisiaj z perspektywy czasu przez to porusza tematy które są passe, to już książka trochę zwietrzała.

      Usuń
    2. Szukałam w pawlaczu "Kordiana i chama", nie znalazłam, widocznie jest gdzieś w regałach, ale za to wpadła mi w ręce powieść "Sidła". Zajrzałam do BiblioNETki, aby zobaczyć, jaką ma ocenę, a tam oceny nie ma żadnej, tylko krótka notka, że to powieść o "trójkącie". Czytałeś? Przeczytać? Nic nie pamiętam :-)

      Usuń
    3. Nie, nie jestem jakiś specjalnym miłośnikiem jego prozy :-) "Kordiana i chama" pamiętałem z młodości jako książkę, która przeciwstawiała się utartym poglądom, co w moim Sturm und Drang periode zrobiło na mnie duże wrażenie. Moja znajomość Kruczkowskiego nie wychodzi poza "Niemców" i świadomość, że na podstawie jego "Pierwszego dnia wolności" nakręcono całkiem niezły film :-)

      Usuń
  2. Ja w swej dociekliwości chcę to przeczytać, bo po "Niemcach" jakoś nie mogę sobie wyrobić opinii o Kruczkowskim. No ale to jednak pragnienie drugorzędne :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Mnie się "Niemcy" podobali - ale fakt, czytałem ich dawno - może nie byli zbyt skomplikowani ale dla nastolatka w sam raz :-). Dopiero niedawno dowiedziałem się, że "Pierwszy dzień wolności" był kręcony też na podstawie dramatu Kruczkowskiego. Facetowi wyraźnie zaszkodziła jego poza literacka powojenna aktywność, gdyby nie ona pewnie nie byłby teraz w literackim czyśćcu.

      Usuń
    2. "Niemcy" to i mnie się podobali, jedna z lepszych lektur w ósmej klasie :) Skoro mowa o "Pierwszym dniu wolności", to zaraz mi się przypomina "Wojna domowa" i psucie telewizora podczas oglądania tego filmu :P

      Usuń
    3. To jednak trochę inna tematyka :-) U mnie film miał plusa już na wstępie bo kręcony był w Bystrzycy Kłodzkiej i Kłodzku, z którymi mam miłe wspomnienia.

      Usuń
    4. Telewizor był psuty, żeby nieletnia nie zobaczyła sceny gwałtu (?) w "Pierwszym dniu wolności".

      Usuń
    5. Nie żebym jej polecał film, bo to nie film dla dzieci a i "odkryłem" go dopiero na stare lata.

      Usuń